Een schrijver voor tekenaars
VERHALEN. Zeven internationaal gerenommeerde kunstenaars lieten zich inspireren door een verhaal van Haruki Murakami om een cover te ontwerpen. Wat heeft de Japanse auteur toch dat niet alleen het grote publiek maar ook illustrators zo voor hem inneemt?
Haruki Murakami brengt het beste boven in vormgevers. De covers van zijn romans slepen opvallend vaak ontwerpprijzen in de wacht. Online designmagazines schrijven wedstrijden uit voor alternatieve Murakami-covers, en ook op Pinterest en Tumblr wemelt het van de fictieve omslagen van zijn boeken die ontwerpers in hun vrije tijd maken.
De Japanse successchrijver inspireert, en dat hebben ze bij uitgeverij Atlas Contact begrepen. Die brengt een luxe-editie van zijn nieuwe verhalenbundel Mannen zonder vrouw uit, waarvoor zeven kunstenaar een omslag ontwierpen.
Verbeelding
Zoals de titel doet vermoeden, gaat Mannen zonder vrouw over mannen die in meer of mindere mate eenzaam zijn. Allemaal missen ze een geliefde of kunnen ze de vrouw in hun gezelschap niet helemaal voor zich winnen.
Geen van de verhalen lijkt op het eerste gezicht in één beeld te vatten te zijn. De richtlijnen van de uitgeverij maakten de opdracht er niet makkelijker op. Zo moesten de tekeningen passen in een vierkant, driehoek of cirkel. Toch stonden de meeste kunstenaars te springen om eraan te beginnen.
"Murakami is een prettige schrijver om voor te ontwerpen", zegt Joost Swarte, die een van de covers tekende. "Hij laat veel aan de verbeelding over en daar kun je als illustrator mee aan de slag. Als ik een omslag teken, geef ik nooit letterlijk de inhoud van het boek weer. Ik ben net als de lezer een interpretator die op zoek gaat naar de achterliggende thema's van het verhaal."
Murakami beschrijft ruimtes en personages met veel zorg, maar schetst nooit een haarscherp beeld. Hij laat het aan de lezer over om de open passages op te vullen met eigen woorden, of in dit geval tekeningen. "De bar in het verhaal 'Kino' wordt heel specifiek omschreven, en dat maakt de ruimte en de personages erg levendig", zegt illustrator Aron Vellekoop Léon. "Maar ondanks de specifieke beschrijvingen blijft het verhaal abstract. Die spanning komt ook in mijn eigen werk terug. Mijn illustraties zijn scenario's vol details, maar de figuren blijven anoniem en de geometrische vormen primeren."
Ook kunstenaar Berend Strik was gecharmeerd van Murakami's open schrijfstijl. "Ik kreeg het verhaal 'Yesterday' aangereikt door de uitgever. De echte kenners vinden het geen typisch Murakami-verhaal. Ik kan dat niet beoordelen, daarvoor ken ik zijn werk niet goed genoeg. Maar de schoonheid en melancholie in zijn nauwkeurige beschrijvingen spraken me enorm aan. Ik werd een grote fan."
Eerder dan letterlijk beelden uit de boeken te tekenen, probeerden de ontwerpers de hoofdthema's te vatten. "Ik zoek tijdens het lezen naar een kernachtige passage waarin de onderliggende gedachten achter het verhaal duidelijk naar voren komen", legt Swarte uit. "Dan begin ik in kleine kribbellijntjes te schetsen, waarbij ik al tekenend op papier nadenk. De beelden die ik inhoudelijk de krachtigste vind, werk ik uit."
De weinige concrete details die de Japanner wél aanreikt, willen de tekenaars zo juist mogelijk benaderen. Zo zocht Joost Swarte de luxewijken van Tokio met hun reclameborden op in fotoboeken, en probeerde hij de chirurg met liefdesverdriet uit zijn verhaal goed weer te geven. "De verschijning van het hoofdpersonage werd erg nauwkeurig omschreven, en daar moest ik me aan houden. Ik wil vermijden dat lezers later onjuistheden in mijn tekeningen ontdekken."
Street View
De Belgische illustrator Pieter Van Eenoge schuimde voor zijn cover in inkt de voorsteden van Tokio af op Google Street View. "Het viel me op dat de gebouwen veel baksteen en tegeltjes bevatten. Drempels lagen er rommelig bij, er stonden plantjes voor de deur. Dat heb ik ook zo geschilderd. De voegen zorgen voor een grafisch element en geven het geheel wat diepte."
'Sheherazade', het korte verhaal dat Van Eenoge illustreerde, speelt tussen twee personages die typisch zijn voor het boek: Habara, een vervreemde, eenzame man, en een mysterieuze vrouw die hij Sheherazade noemt. Zij vertelt hem verhalen die al dan niet verzonnen zijn. Murakami neemt zijn lezer mee naar twee locaties. Er zijn de woning van Habara en het huis van een schooljongen die ze in een van haar verhalen beschrijft. "Ik zocht een visuele link tussen beide. Dat werd Sheherazade die bij beide gebouwen over de drempel komt. In het ene verhaal is ze een huisvrouw van 35, in het andere een tiener. Daarom hield ik het hoofd van de figuur in mijn tekening verborgen en schilderde ik haar vanop de rug. Zo kon ze doorgaan voor een jong meisje en een volwassen vrouw." Op die manier hoefde Van Eenoge ook geen duidelijke figuur te schilderen.
Romans met scherpe, herkenbare gezichten op de cover zijn zeldzaam, omdat ze te weinig aan de verbeelding overlaten. Daarom koos Berend Strik bij de omslag van 'Yesterday' voor een anoniem mannengezicht. Het gelaat met bles kan zowel de protagonist, de antagonist als Paul McCartney toebehoren, naar wie in het verhaal wordt verwezen.
"Zo'n tekening bepaalt hoe je als lezer aan een boek begint", zegt Floor Rieder, die 'Drive My Car' illustreerde. "Ze mag niet te veel onthullen. Daarom twijfelde ik of ik die blote vrouw wel op de cover wou. Zij schept toch bepaalde verwachtingen. Uiteindelijk vond ik haar abstract genoeg om door te gaan voor beide vrouwelijke personages in het verhaal. Omdat ik in zwarte vlakken tekende, lijkt ze bijna een logo. Ze staat symbool voor de lust en de affaires in 'Drive My Car' en stelt geen personage uit het verhaal voor."
Rieder hoopt net als de anderen dat de lezer die het verhaal achter de kiezen heeft een andere kijk krijgt op de cover. "Pas wanneer het boek uit is, vallen de puzzelstukjes in elkaar en snap je de tekening."
De gelimiteerde luxe-editie van Mannen zonder vrouw kost 100 euro en is vanaf 15 februari te koop. De paperbackversie ligt vanaf 1 maart in de winkel.