Er is leven na het kapitalisme
Non-fictie. Het kapitalisme heeft ons veel moois gebracht, maar het loopt tegen zijn grenzen aan. We staan nu op een keerpunt. Postkapitalisme is een gids die ons langs de obstakels moet leiden.
We hebben een enorme financiële crisis achter de rug en het is wachten op de volgende. De Europese instellingen verkeren in crisis, geopolitieke spanningen nemen toe, de ongelijkheid in de samenleving scheert hoge toppen. Je zou je voor minder afvragen: hoe zijn we hier aanbeland?
Bekroond Brits economieredacteur Paul Mason heeft daar een antwoord op: het is de schuld van het kapitalisme. Gelukkig dient zich al een opvolger aan: het postkapitalisme.
Laat er geld zijn
Eerst en vooral: het kapitalisme heeft wonderen verricht. De wereldbevolking is er oneindig veel beter aan toe dan honderd of tweehonderd jaar geleden. We zijn rijker, gezonder en veiliger dan ooit. Maar het kapitalisme heeft ook nadelen. Het heeft onze samenleving steeds meer 'vermarkt', met verregaande individualisering, vereenzaming en burn-outs à gogo als gevolg.
Het kapitalisme, zo zegt Mason, kende de voorbije tweehonderd jaar een duidelijk ritme, waarbij het zo om de vijftig jaar naar een crisis ging, zich vervolgens aanpaste en 'muteerde'. Crises waren noodzakelijk, in die zin dat zij de 'vernietiging van oude, ondoelmatige modellen' bevorderden. Het kapitalisme kwam er steeds sterker uit.
Maar begin jaren 70 is dat natuurlijk ritme verstoord. Toen beloofden de bazen van de Federal Reserve namelijk dat ze eerder geld zouden bijdrukken dan een recessie of deflatie toe te staan. In het begin leek dat nog te werken ook. De financiële markten waren euforisch. Maar tegelijkertijd wist niemand waar dit zou eindigen.
Ondertussen maakten de beleidsmakers de weg vrij voor het vrijemarktstelsel. Volgens het neoliberalisme stonden de rechten van werkers en redelijke lonen de wederopleving van het kapitalisme in de weg. Deze konden dan ook beter verdwijnen.
Het is ronduit onthutsend om samen met Mason de oorzaak voor veel van de huidige ellende te vinden in de toen gemaakte beleidskeuzes, om met andere woorden te zien dat de huidige toestand 'gewild' is.
Het is gewild dat het sociaal weefsel in de steden vervangen is door 1-eurowinkels, pandjeshuizen en winkels die op krediet huishoudelijke artikelen verkopen tegen belachelijk hoge rentes.
Het is gewild dat de druk op gewone werkende mensen steeds hoger wordt, omdat 'een alleenstaande bijstandsmoeder, die de wereld van woekerleningen in is gedwongen en alles op krediet koopt, voor het kapitaal een hogere winstmarge oplevert dan een werknemer met een vaste baan'.
De financiële crisis van 2008 zou een goed en logisch moment geweest zijn om recht te maken wat krom was, maar in de plaats daarvan is de adrenalinespuit in het hart van het stuiptrekkende neoliberalisme geknald en is een crisis die veroorzaakt was door goedkoop geld te lijf gegaan met... nog meer goedkoop geld. De gewone man moet het ondertussen stellen met besparingen alom, want 'er is geen alternatief'.
Voor de rest is het business as usual. Of nee, eigenlijk is het nog erger dan tevoren. Mason: 'Het schaduwbanksysteem is overeind gekrabbeld en is nu groter dan in 2008. De gecombineerde schulden van banken, huishoudens, bedrijven en staten zijn sinds de crisis met 57 biljoen dollar gestegen. Nieuwe regels voor de banken zijn verwaterd en uitgesteld. En de 1 procent is rijker geworden.'
Maar er is hoop. Dankzij de informatiesamenleving.
Het kan anders
Een steeds groter deel van onze economie is gebouwd op informatie. Informatie kost zo goed als niets en is uiterst deelbaar. In het oude kapitalisme geldt het principe van de schaarste. Maar een mp3-track is deelbaar tot in het oneindige en kost amper iets. Geen schaarste, maar overvloed dus. Informatie is overal in onze economie en er komen steeds meer aanwijzingen dat de informatietechnologie het kapitalisme uit elkaar laat vallen.
Mason: 'Vandaag speelt de voornaamste strijd binnen het moderne kapitalisme zich af tussen gratis, in overvloed en sociaal geproduceerde goederen, en een systeem van banken en overheden die moeite hebben om de controle over de macht en de informatie in handen te houden.'
Postkapitalisme heeft als ondertitel Een gids voor de toekomst, maar meer nog dan dat is het een gids voor het nu. Mason geeft de lezer inzicht in waarom de wereld vandaag is wat ze is. Hij laat zien waarom Europese politici het alsmaar over besparingen hebben, hij laat zien waarom China's groei stilvalt, hij laat zelfs zien waarom wij het vandaag moeilijker dan ooit hebben om werk en privé in balans te krijgen. En hij laat ook zien dat het anders kan.
Meer dan ooit geldt in de informatiesamenleving het adagium: 'kennis is macht'. En dit boek biedt kennis te over.
Paul Mason, Postkapitalisme, De Bezige Bij, 400 p., 29,90 euro