Waarom rectoren meestappen in de March for Science
Caroline Pauwels is rector aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Herman Van Goethem is rector aan de UAntwerpen.
Zaterdag komen wereldwijd wetenschappers op straat voor hun wetenschappelijke vrijheid. Wetenschappers houden niet van marsen: hun wereld is die van het debat op basis van feiten, niet die waarin je achter slogans aanloopt. Ze gaan toch de straat op omdat ze het beleid van Trump als een bedreiging ervaren. Wetenschappers kunnen worden gemuilkorfd, onderzoek naar klimaatopwarming en vaccinatie moet plaatsmaken voor alternative facts. Deze tendensen zijn ook dichter bij huis merkbaar.
De wetenschappelijke vrijheid is universeel van aard en roeping. In essentie gaat het om de vrijheid van de zoekende en twijfelende mens, die door speculatie en observatie voor zichzelf begint te denken, los van traditie of geloofsoverdracht. Die zoekende houding breekt wetenschappers soms zuur op. Een onderzoeksvraag kan zekerheden onderuithalen en storende feiten aan het licht brengen. Soms roept het fundamentele vragen van sociale, ethische of juridische aard op. De resultaten kunnen worden misbruikt. Dat alles maakt wetenschap fragiel voor financiële druk en voor politieke manipulatie. Dat wetenschappers verantwoording moeten afleggen is evident, dat ze aan banden worden gelegd is dat niet.
Propaganda
Is het vandaag nog mogelijk om het ondenkbare te denken of om onderzoeksresultaten, hoe storend ook, vrijelijk kenbaar te maken? Ook in de democratische landen staat vandaag de vrijheid van onderzoek onder druk. Denk bijvoorbeeld aan de financiering die toegepast onderzoek aanmoedigt, terwijl fundamenteel onderzoek ook grote waarde heeft.
In Oost-Europa zien we een toenemende tendens om onderzoek te muilkorven en te plooien naar de wensen van de machthebbers. Zo wil de conservatieve Poolse regering het nieuwe historische museum in Gdansk ombuigen tot een instrument van eenzijdige propaganda, terwijl overheid en onderwijs het medeplichtige antisemitisme onder de Poolse bevolking tijdens de nazibezetting (cf. Jan Grabowski, Hunt for the Jews) steeds meer ontkennen. In Hongarije wil premier Orban een internationaal gereputeerde universiteit sluiten, omdat die niet op de lijn van de regering zit. In Turkije is de situatie met universiteiten, onderzoek en politiek nog veel erger.
Rand van de afgrond
Wetenschap dreigt te worden overgeleverd aan gevoelens en politieke sentimenten: het staat me niet aan, dus ik negeer het. Wetenschapsbeleid impliceert dan uiteindelijk het verbieden en bestraffen van wat niet aanstaat, terwijl vrolijkalternative facts de wereld worden ingestuurd. Nu al transfereren Amerikaanse wetenschappers hun data over klimaatverandering naar Europa, uit vrees dat Trumps ontkenning ook tot het verdwijnen van noodzakelijk wetenschappelijk bronnenmateriaal kan leiden.
Een maatschappij die haar onderwijs en onderzoek niet meer ernstig neemt, beweegt zich op de rand van de afgrond. Vrijheid van onderzoek, daarvoor stappen we morgen mee op.