Deze twee mannen staan symbool voor de grote tweespalt in de Conservatieve partij
Nog nooit was de kloof tussen de Conservatieve fractie en de activisten binnen de partij zo groot. Het weerspiegelt een bredere tweespalt die het referendum over de brexit heeft blootgelegd, en twee Conservatieve politici symboliseren deze deling als geen anderen.
IJzig was de stilte die Theresa May maandagmiddag in 10 Downing Street liet vallen toen enkele leden uit haar fractie haar hadden verteld dat het tijd is om te vertrekken. De Conservatieve achterban heeft het vertrouwen in de premier verloren, de kabinetsleden voeren ieder hun eigen beleid en ook binnen de fractie is er geen vertrouwen meer. Maar zonder haar dreigt de partij, van oudsher een brede club, uiteen te vallen. Twee mannen, die diametraal tegenover elkaar staan in hun mening over de brexit, staan symbool voor de twee kampen.
Mark Francois, de Conservatieve revolutionair
“Hij is tenminste geen Etonian”, zo verzuchtte een Brusselse official onlangs toen het gesprek op Mark Francois kwam. Dat is waar. Het jongste troeteldier van de eurosceptische achterban is niet zoals zijn geestverwanten Jacob Rees-Mogg en Boris Johnson naar kostschool Eton geweest, maar naar een doodgewone openbare school in Basildon. De plat sprekende arbeiderszoon werd dinsdag als een held onthaald op een bijeenkomst van de anti-Europese Bruges Group. Waar Rees-Mogg en Johnson uiteindelijk toch voor Mays deal hebben gestemd, was Francois (53) een van de 28 leden van de European Research Group die tegenstand bleef bieden.
De Spartanen, zo worden ze binnen de partij genoemd. In 2001 betrad Francois het Lagerhuis namens het kiesdistrict Rayleigh and Wickford. De plaatselijke leden hadden hem indertijd verkozen boven een zekere Boris Johnson. En ze zijn blij met Francois, die in zijn eerste Lagerhuistoespraak het verdrag van Nice afkraakte en sindsdien met de dag eurosceptischer is geworden. De brexit gaat voor deze oud-militair niet over gemeenschappelijke markten of douane-unies, maar over “een gevoel van samenhorigheid”. Hij komt uit het Somewhere waarover de filosoof David Goodhart schreef, een sociaal-conservatief universum van vaderlandsliefde en koningsgezindheid, met een thatcheriaanse drang om op te klimmen in de klassenmaatschappij.
Francois is de ultieme Essex Man, de Engelse variant op de Reagan Democraat: de man die met korting zijn gemeentewoning kocht, rondrijdt in een Ford Mondeo en Europa primair ziet als een vakantiebestemming. Van Europese bureaucraten moet iemand als Francois niets hebben. Als de EU de Britten “tegen hun zin” binnenboord houdt, zo beloofde hij zijn grotendeels gepensioneerde gehoor, zal het Verenigd Koninkrijk “een paard van Troje” worden, een “perfide Albion op speed”.
Wat hem betreft wordt zijn oude rivaal Boris Johnson de nieuwe premier, een scenario dat zoveel angst veroorzaakt in Europa dat men een eventueel uitstel “Boris-bestendig” wil maken – ofwel Londen mag nergens over meepraten. De brexit zal vroeger of later komen, beloofde Francois. “We zijn wat we zijn”, zo citeerde hij de Victoriaanse dichter Alfred Lord Tennyson, “een eerlijke inborst van moedige jongens / soms zwak door tijd en noodlot / maar vastbesloten om te vechten.”
Oliver Letwin, de Conservatieve regent
3 dagen – 10 uur – 56 minuten – 23 seconden. Dat wees de brexit-aftelklok aan toen Francois het woord nam. Vrijdagavond om elf uur had de brexit moeten beginnen, akkoord of geen akkoord. Dat dit niet gebeurde, is mede te danken aan een partijgenoot van Francois: Sir Oliver Letwin. Samen met Labours Yvette Cooper had deze 62-jarige Old Etonian in een recordtijd van drie werkdagen een wet door Lager- en Hogerhuis gejast die een No Deal-brexit onmogelijk moet maken. Wanneer de Franse president Emmanuel Macron een ‘De Gaulle’ doet en een veto uitspreekt over het Britse uitstelverzoek, is zelfs het annuleren van de brexit denkbaar.
Als een soort waarnemend premier heeft Sir Oliver de brexitdroom van de Spartanen doen uiteenspatten. Deze kosmopoliet is altijd tegen de brexit geweest, wat geldt voor de meeste Lagerhuisleden, zelfs die binnen de Conservatieve fractie. Hij zit meer op de lijn van zijn vriend David Cameron: de EU is verre van perfect, maar moet van binnenuit worden veranderd. Deze matige koers maakt Letwin niet populair onder de partijleden, die in flinke meerderheid de EU zo snel mogelijk willen verlaten, goedschiks dan wel kwaadschiks.
Hij merkte dat eerder dit jaar tijdens een bijeenkomst van zijn plaatselijke partijafdeling in Dorset, waar hij fel onder vuur kwam te liggen. Hij verklaarde het niet eens te zijn geweest met het manifest waarin een harde brexit staat aangekondigd, en spijt te hebben van zijn beslissing om kandidaat te staan. Net als andere Europagezinde Conservatieven loopt Letwin het gevaar eruit te worden gezet, iets wat enkele van zijn collega’s al hebben ervaren. Binnen Labour ervaren Blair-adepten hetzelfde. Conservatieve leden eisen nu meer zeggenschap bij het kiezen van een leider, wat de kans op een echte brexiteer als Boris Johnson verhoogt.
De toekomst ziet er somber uit voor een regent als Letwin, die ooit zei liever te bedelen dan zijn zoon naar een plaatselijke openbare school te sturen en die tegen een uitbreiding van de luchthaven van Sheffield ageerde omdat hij niet wilde dat meer mensen goedkope vakantievluchten zouden nemen. Nu een ‘No Deal’ weg is, wil hij samen met Europa kijken of het probleem van de Britse deelname aan de Europese verkiezingen kan worden opgelost.