Eten we straks alleen nog Bayer en Monsanto?

Bayer maakte zopas bekend dat de directie van Monsanto is gezwicht voor een monsterbod van 66 miljard dollar (59 miljard euro). De agrochemische fusie is daarmee tot nu toe de grootste overname van het jaar - en de grootste overname ooit door een Duits bedrijf.

Als de overname doorgaat, wordt Bayer-Monsanto koploper in zowel de productie van bestrijdingsmiddelen als in die van zaden. Critici waarschuwen evenwel voor de macht die het gefuseerde concern zou hebben. De huidige Monsanto-onderdelen zouden gewassen kunnen gaan produceren die alleen met bestrijdingsmiddelen van Bayer bespoten kunnen worden.

Vraagtekens

Een monopolie van Bayer in delen van de wereldwijde voedselmarkt ligt daarmee op de loer. Niet alleen belemmert een dergelijke machtspositie de noodzakelijke innovatie, luidt de kritiek, ook wordt het voor het bedrijf mogelijk om eigenhandig de prijs van bepaalde gewassen op te drijven. LTO Nederland, de Nederlandse landbouwkoepel, noemt de ontwikkeling "niet wenselijk". "Eén partij bepaalt straks wat er op je bord komt", verklaart woordvoerder Joris Baecke.

Monsanto heeft op dat gebied een slechte reputatie. De Amerikaanse zaadveredelaar, berucht vanwege de productie van het ontbladeringsmiddel Agent Orange tijdens de oorlog in Vietnam, ligt al langer in de clinch met India over de productie van katoen. Monsanto heeft een praktisch monopolie op genetisch gemodificeerd katoenzaad in het land sinds 2002, toen India het 'genzaad' voor het eerst toeliet tot de markt. Sindsdien is de Indiase katoenproductie geëxplodeerd. Het Aziatische land wil nu echter dat ook lokale zaadproducenten mee kunnen delen in de kennis van Monsanto. Alleen op die manier kunnen de prijzen, die volgens India veel te hoog liggen, gedrukt worden. Monsanto heeft daarom een aanvraag om nieuwe generaties genzaad in India te mogen verkopen, ingetrokken.

Ook buiten India worden vraagtekens gezet bij de modus operandi van Monsanto. Zo ligt het bedrijf wereldwijd onder vuur wegens de productie van het bestrijdingsmiddel Roundup. Niet alleen is het middel mogelijk kankerverwekkend, ook heeft Monsanto een breed assortiment aan zogenaamde Roundup Ready-zaden ontwikkeld. Deze zaden zijn resistent tegen Roundup, 's werelds populairste bestrijdingsmiddel. Zaden van andere veredelaars zijn dat niet. Chantage, menen critici, want boeren in arme landen - waarin Monsanto soms de enige leverancier is van de benodigde genzaden - worden zo gedwongen zowel het bestrijdingsmiddel als het zaad van Monsanto af te nemen.

Efficiëntiebevorderend?

Mededingingsautoriteiten in de VS en Europa maken zich zoveel zorgen dat de combinatie Bayer-Monsanto te veel invloed krijgt op de voedselketen, dat ze overwegen de controversiële deal te torpederen.

Om groteskere vormen van dergelijke praktijken bij het aanstaande fusiebedrijf te voorkomen, heeft de Europese mededingingscommissaris Margrethe Vestager reeds aangekondigd de overname nauwgezet te gaan bestuderen. "We zullen jullie zorgen over de effecten van de Bayer-Monsanto-fusie op prijzen, het aanbod van beschikbare zaden, en op onderzoek en ontwikkeling overwegen", schreef Vestager in juni als antwoord op een brief van twee bezorgde Duitse politici.

Ook in de Verenigde Staten nemen de autoriteiten naar verwachting de tijd bij het onderzoeken van de deal. Mogelijk moeten de bedrijven hun marktaandeel in bepaalde sectoren verlagen om groen licht te krijgen voor de fusie.

Bayer hoopt door middel van deze overname zijn sterke positie op de landbouwchemische markt voor de komende decennia veilig te stellen. Het nieuwe concern kan boeren een omvangrijk pakket van zowel zaden als gewasbescherming aanbieden, wat de efficiëntie van de voedselproductie enorm bevordert, zei Bayer-topman Werner Baumann bij het begin van de onderhandelingen in mei. "In een wereld van beperkte grondstoffen en klimaatverandering is er behoefte aan meer innovatieve oplossingen."

Spaak in het wiel

Het gefuseerde bedrijf zou bij uitstek geschikt zijn om die oplossingen te leveren. Ook de directie van Monsanto, waarvan de aandeelhouders nog wel moeten instemmen, ziet inmiddels de voordelen van een fusie met Bayer in. Monsanto probeerde in eerste instantie zelf een concurrent, Syngenta, in te lijven, maar dat mislukte.

Voor het geval de mededingingsautoriteiten alsnog een spaak in het wiel steken, heeft Monsanto bij de onderhandelingen een 'scheidingscommissie' van 2 miljard dollar bedongen. Het bedrijf krijgt dit goedmakertje van Bayer als de toezichthouders besluiten dat de deal niet kan doorgaan. De overname moet eind 2017 voltooid zijn.

Bayer en Monsanto zijn overigens niet de enige producenten in de landbouwchemie die besluiten om de handen ineen te slaan: eerder maakten zowel DuPont en Dow Chemical als ChemChina en Syngenta bekend samen verder te willen.