Direct naar artikelinhoud

'Een hond is ons meer waard dan een Afrikaan. Hoe ziek is dat?'

'Laat de rotzakken je niet verpulveren.' Na de zege van Trump hing aidsexpert Peter Piot (67) zijn levensspreuk weer aan de muur. Piot krijgt morgen de Amnesty Leerstoel van de Universiteit Gent voor zijn strijd voor het wereldwijde recht op gezondheid. 'We maken ons niet boos genoeg', zegt hij in een zeldzaam interview.

De London School of Hygiene and Tropical Medicine is een statig gebouw vlak bij het beroemde British Museum. Boven de hoofdingang hangt een groot gevelbeeld van de tweelinggoden Apollo en Artemis - de god die het daglicht deed triomferen op de duisternis en de oorlogsgodin van de wilde natuur. De balustrades van de eerste verdieping zijn versierd met vergulde insecten en andere dieren die verantwoordelijk zijn voor het overdragen van levensbedreigende ziektes.

Peter Piot is sinds 2010 directeur van deze instelling, die al decennialang aan de top staat in de strijd tegen epidemieën als malaria, tbc, aids en ebola. Maar het prestige van dit instituut heeft niets veranderd aan de bescheidenheid en de vriendelijkheid van Piot. Hoewel de voormalige assistent-secretaris-generaal van de Verenigde Naties en mede-ontdekker van het ebolavirus al tal van internationale onderscheidingen kreeg, kijkt hij ernaar uit om deze week naar de Gentse Vooruit te komen om er de Amnesty-leerstoel van de Universiteit Gent in ontvangst te nemen. "Dat voelt aan als thuiskomen", zegt de beroemde Belg die zelden interviews geeft. "Ik studeerde zeven jaar in Gent en heb alleen maar goede herinneringen aan die stad. Ik vind het ook een eer dat ik die onderscheiding krijg voor onze inzet voor de mensenrechten en onze bijdrage in het realiseren van het wereldwijde recht op gezondheid."

Hoe ziet u die verhouding tussen gezondheid en mensenrechten?

Peter Piot: "Ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, zeker als we het over ziektes als aids hebben. In het begin van de aidsepidemie, in de jaren 80, werd al snel duidelijk dat mensen die besmet raakten ook zwaar moesten inboeten inzake mensenrechten. Hiv-slachtoffers kregen af te rekenen met een verschrikkelijk stigma en de epidemie zorgde ervoor dat homoseksuelen en drugsverslaafden nog meer in de hoek belandden. Ook toen in de jaren 90 aidsremmers werden ontwikkeld, ontstond er een zeer schrijnende situatie: die medicijnen waren zo duur dat enkel rijken en burgers in sociale verzorgingsstaten er toegang tot hadden. In arme Afrikaanse landen bleef een hiv-infectie nog jarenlang een doodvonnis. Dat heb ik nooit kunnen aanvaarden, en samen met vele anderen heb ik hard moeten vechten opdat die medicijnen voor steeds meer mensen in ontwikkelingslanden toegankelijk werden."

Waarna Piot er meteen aan toevoegt dat hij deze hommage in tempore non suspecto aanvaardde. "Amnesty International en de Universiteit Gent contacteerden me nog voor de brexitstemming en de verkiezing van Donald Trump. Maar ik ga niet ontkennen dat die golf van populistische bewegingen het verband tussen mensenrechten en gezondheidszorg nog pertinenter maakt."

Vreest u dat mensenrechten met politici als Donald Trump in de verdrukking zullen komen?

"Tenzij er een mirakel gebeurt en mensen als Trump plotseling van mening veranderen, is de kans groot dat de rechten van allerlei minderheden in gevaar komen. Iedereen die niet past in het blanke, conservatieve en heteroseksuele ideaalbeeld van de populisten, riskeert zwaar gediscrimineerd te worden. Je ziet dat nu al met de migranten en vluchtelingen die naar Europa komen. In de kampen van Griekenland, Sicilië en Calais zijn de gezondheidszorgen ondermaats. Ik wil geen uitspraak doen over de vraag of Europa al die mensen moet opnemen, maar voor mij is het principe dat die mensen goede gezondheidszorgen verdienen onaantastbaar.

"Hetzelfde geldt voor de tweedeling in onze samenleving. In een stad als Londen ligt de levensverwachting in rijke wijken als Chelsea en Kensington maar liefst 15 jaar hoger dan in de armste stadswijken. In de Belgische grootsteden zal dat niet anders zijn. Dat grote verschil heeft te maken met opvoeding, opleiding, inkomen en kennis over gezonde voeding. In Europa en zeker ook in de VS is obesitas een echte epidemie aan het worden. En dat vind ik misschien nog het meest dramatische aspect aan het succes van populisten als Trump: veel Trump-kiezers zullen het grootste slachtoffer zijn van zijn beleid. Armen zullen arm blijven en zullen de komende jaren evenveel junkfood blijven eten als nu."

Nogal wat mensen zitten na de verkiezing van Trump in zak en as. Hoe voelt u zich in de nieuwe wereld?

"We zijn in een nieuwe fase van de geschiedenis beland. Alle zekerheden van na de Tweede Wereldoorlog worden overhoop gehaald. Na de brexit dacht ik al: 'Godverdomme, als het zo zit, ben ik hier weg.' En dat onbehagen nam nog toe met het besef dat vluchten niets uithaalt. Ik dacht: 'Oké, ik kan Groot-Brittannië ontvluchten, maar waar moet ik dan naartoe?' Vluchten kan niet meer. En dat gevoel is met Trump alleen maar toegenomen. U moet weten dat mijn vrouw Amerikaanse is. Dat maakt de impact nog groter. Bovendien heb ik een goede band met Hillary Clinton, van wie ik weet dat ze het inzake gezondheid en mensenrechten veel beter zou doen. Ik was dan ook enorm teleurgesteld. Mijn eerste reactie was er een van ongeloof. Vervolgens werd ik boos en daarna ook terneergeslagen, zoals zoveel mensen.

"Maar enkele dagen later heb ik een levenswijsheid opgediept die ik jarenlang in mijn bureau had hangen: een citaat van de Amerikaanse maffiafiguur-vakbondsleider Jimmy Hoffa: 'Don't let the bastards grind you down' - laat de rotzakken je niet verpulveren. Dat lijkt me in deze tijden de juiste houding. Want ik hoor te veel mensen zeggen dat ze gaan emigreren of op het platteland schapen gaan hoeden. Ik begrijp dat, maar het is niet het moment om te vluchten. En ik hoor ook veel mensen die zeggen dat het allemaal wel zal meevallen en dat het mogelijk is om met figuren als Trump compromissen te sluiten. Dat lijkt me evenmin de goede houding."

Welke raad zou u mensen dan wél geven om over hun Trump-kater heen te raken?

"Ten eerste moeten we heel goed onderzoeken waarom zoveel mensen voor Trump en de brexiteers stemden. Het ongenoegen zit heel diep en het is bijna fascinerend om vast te stellen dat Trump-kiezers het grootste slachtoffer zullen worden van Trump. Wat we nu al weten is dat in de VS, Groot-Brittannië en Frankrijk veel aanhangers van de Democraten, Labour en de Parti Socialiste naar de populisten zijn overgelopen. Wat absoluut nodig is, is dat progressieve politici en beleidsmakers opnieuw rechtstreeks in dialoog treden met die mensen die zich verlaten voelen. Het is niet door hen deplorables - zielenpoten - te noemen dat je hun harten terugwint; dat was een grote flater van Hillary.

"Ten tweede moeten we meer dan ooit onze waarden en principes verdedigen: mensenrechten, de rechtsstaat, tolerantie. Daarbij is het zeer belangrijk dat de verdedigers van die principes een gemeenschappelijk front vormen in plaats van zich in allerlei sektarische oorlogjes te verliezen. Veel progressieven zitten niet enkel in een bubbel, ze gaan in die bubbel ook nog met elkaar op de vuist. Het feit dat de Conservatieven in Groot-Brittannië de alleenheerschappij hebben, heeft veel te maken met het feit dat Labour-leden elkaar aan het kapotmaken zijn.

"Ook in België zie ik een gelijkaardige broederstrijd tussen sociaaldemocraten en liberalen. Die gaan dat misschien niet graag horen, maar het is een feit dat die twee bewegingen fel met elkaar verbonden zijn: verlichtingsideeën, het belang van de rationaliteit, ethisch progressief. Dit zijn tijden om samen te werken, niet om elkaar de duivel aan te doen."

Thema's als terreur en veiligheid beheersen de politieke agenda. Gezondheid dreigt naar de achtergrond te verdwijnen: kunt u daaraan iets doen?

"We zitten in een paradoxale situatie. Terreur overheerst inderdaad de discussies, maar tegelijk zetten we inzake gezondheidszorg enorme stappen voorwaarts, ook in ontwikkelingslanden. Dat heeft te maken met het feit dat landen als Thailand, Brazilië en Zuid-Afrika zogenaamde middle income-landen zijn geworden, die steeds meer investeren in gezondheidszorg. Daarnaast zorgen organisaties als de Bill & Melinda Gates Foundation en het Wereldfonds tegen aids, tbc en malaria voor grote vooruitgang op het vlak van kindersterfte.

"Maar wat me veel zorgen baart, is dat er weinig aandacht is voor de gezondheidssituatie van mensen in oorlogssituaties. In landen als Syrië en Afghanistan worden ziekenhuizen systematisch platgebombardeerd. In die landen heerst al een absolute noodsituatie, maar omdat er geen ziekenhuis meer rechtstaat, kunnen slachtoffers van bombardementen nergens meer terecht. We maken ons daarover niet boos genoeg."

De westerse publieke opinie is een raar beest. Pas toen de Syrische vluchtelingen naar Brussel en Berlijn doorstootten, begonnen we te spreken van een vluchtelingencrisis. Pas toen zich in Londen, Dallas en Madrid ebolagevallen voordeden, werd in termen van crisis gesproken. U stond toen in het centrum van de ebolastorm. Hoe voelde u zich?

"In West-Afrika waren er inderdaad al duizenden mensen aan ebola gestorven toen in Dallas een Liberiaan aan ebola overleed. Pas toen gingen de media over op een 24 uursberichtgeving en brak er op Twitter een algehele hysterie uit. Zulke zaken blijven me choqueren. Het leven van een Europeaan of een Amerikaan is nog steeds duizendmaal meer waard dan het leven van een Afrikaan.

"Wat me toen vooral schokte, was dat twee westerse ebolapatiënten - de ene in Dallas en de andere in Madrid - beiden een hond hadden, waarvan velen zich afvroegen of hij al dan niet afgemaakt moest worden. Zelfs ik kende de namen van die beesten: Excalibur en Bentley, terwijl ik soms de namen van goede vrienden vergeet! Er waren meer tweets over die honden dan over hun baasjes en veel meer tweets dan over de Afrikaanse slachtoffers. Toen dacht ik echt: 'In wat voor wereld leven wij eigenlijk? Hoe sick is dit?'

"Wat me toen ook al niet ontging, is dat een zekere Donald Trump tweette dat de VS geen Afrikanen meer op het grondgebied mochten toelaten."

De officiële uitreiking van de Amnesty International Leerstoel 2016 vindt morgen plaats, om 20 uur in Kunstencentrum Vooruit in Gent. Gratis tickets via vooruit.be.

Peter Piot (67)

►Geboren in Keerbergen.

►Studeerde geneeskunde in Gent en klinische microbiologie in Antwerpen.

►Is professor aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen.

►Ontdekte in 1976 mee het ebolavirus.

►Was van 1994 tot 2008 directeur van UNAIDS, het belangrijkste VN-orgaan in de strijd tegen aids, en assistent secretaris-generaal van de Verenigde Naties.

►Is sinds 2010 directeur van de London School of Hygiene and Tropical Medicine.