Direct naar artikelinhoud

Tom Lanoye staat op nummer één in Franstalig België

Een Vlaming die de boeken-top 10 in Franstalig België aanvoert: het is du jamais vu. Tom Lanoye stunt met Les boîtes en carton, de Franse vertaling van zijn debuutroman Kartonnen dozen. 'In Wallonië ontmoet ik een soort warme verbijstering. 'Mais Monsieur Lanoye: c'est nous!'

Het is officieel. Tom Lanoye is ook en Français een succesauteur. Vorige week stootte hij, nauwelijks een week na het verschijnen van Les boîtes en carton, door naar de eerste plek in de boeken-top 10 van Franstalig België. Na schrijvers als Julian Barnes en Marguerite Duras: faut le faire. Dat was al geleden van Hugo Claus' Le chagrin des Belges (Het verdriet van België).

Wellicht niet geheel toevallig was de vertaler dezelfde. "De onvolprezen Alain van Crugten", aldus Lanoye. "Hij was het ook die al jaren overal mijn werk aanprees, en die eindelijk mevrouw Lambrichs van uitgeverij La Différence in Parijs, een uitgeweken Belgische, enthousiast wist te maken."

Het succes is ongezien, maar niet onverwacht. En zoals dat wel meer gaat met successen in Franstalig België, begon het in Parijs. In de Franse theaterwereld namelijk was Lanoye al langer geen onbekende meer. MetAtropa en Bloed & rozen maakte hij furore op het theaterfestival van Avignon. Die stukken toerden daarna ook, via Parijs tot in Brussel. Daar werden ook Mefisto for ever en Mamma Medea in het Frans geënsceneerd.

Bovendien was La langue de ma mère, de vertaling van de roman Sprakeloos, een succes in zowel Parijs als Franstalig België - La Libre Belgique had het over "een revelatie". En na de tweetalige voorstelling Sprakeloos op de planken/La langue de ma mère en scène in het Brusselse Théâtre National, was het hek helemaal van de dam. "Vijf dagen, twee talen: drieduizend toeschouwers, lyrische recensies", vat Lanoye de triomf samen.

Koorts, woede en humor

In oktober en november gaat hij met de voorstelling opnieuw de scène op. Bovendien nodigde de bekende Waalse acteur Benoît Poelvoorde hem uit voor het literaire festival in Namen. Om maar te zeggen: ook in Franstalig België weten ze onderhand wie Tom Lanoye is.

Maar die nummer één: die is toch de vette kers op de taart. De kritieken van Les boîtes en carton in kranten als Le Soir en La Libre Belgique liegen er niet om. "Pagina's vol koorts, woede en zwarte humor" van "de Hugo Claus van nu", schreef de eerste, "een venster op onze gemeenschappelijke belgitude, beschreven met ironie, tederheid en een treffende scherpte", aldus de laatste.

Meteen een aanwijzing dat het succes ook inhoudelijk te verklaren valt. "Wellicht voelen Franstalige Belgen zich thuis in de wereld van Lanoye", zegt Piet Joostens van het internationaal literatuurhuis Passa Porta in Brussel. "Ze herkennen de humor en het barokke taalgebruik als 'iets van ons'. Belgische literatuur bestaat niet, maar de belgitude die uit Kartonnen dozen spreekt, zeker wel."

"Ik zeg al jaren dat die belgitude bestaat, nu kan ik ze beter bewijzen", reageert Lanoye. "Meer nog dan in Brussel, waar men zich toch altijd een beetje klein Parijs waant, ontmoet ik in Wallonië een soort warme verbijstering. 'Mais Monsieur Lanoye: c'est nous! U schrijft niet over Vlaanderen, maar over ons!'"

Uitgeverij La Différence heeft het alvast begrepen. In het voorjaar al komt zij met Tombé du ciel, de vertaling van de novelle Heldere hemel. In het najaar volgtTroisième noce(Het derde huwelijk).

Uitzonderlijk, want het aanbod Franse vertalingen van Vlaamse boeken is nog steeds klein. "De boekenmarkt is nu eenmaal erg taalgebonden", legt Michiel Scharpé van het Vlaams Fonds voor de Letteren uit. "Als Vlaams auteur moet je bijna per definitie een uitgeverij in Frankrijk vinden, want veel Waalse uitgeverijen zijn er niet. Het financiële risico dat literaire vertalingen met zich meebrengen, schatten veel uitgevers te groot in."

"De meeste schrijvende Vlamingen worden uitgegeven in Amsterdam, de meeste Brusselaars en Walen in Parijs", gaat Lanoye dieper op de kwestie in. "Met alle respect voor die respectieve uitgevers, maar is het bij hen nooit opgekomen dat er voor een Vlaming wel eens een groter potentieel zou kunnen bestaan in Brussel en in Namen dan in Groningen? De afstand is kleiner en nogal wat ervaringen, discussies, gevoeligheden, beïnvloedingen lopen gelijk met die van lezers aan de andere kant van onze taalgrens."

Toch is het niet allemaal kommer en kwel, zo beklemtoont Scharpé. "Onze topauteurs - schrijvers als Dimitri Verhulst, Erwin Mortier en Stefan Brijs - zijn allemaal vertaald in het Frans." "Bovendien worden ook onze jeugdauteurs vaak vertaald", vult Joostens aan. "Namen als Anne Provoost en Bart Moeyaert betekenen iets in de literaire wereld van Franstalig België."