Direct naar artikelinhoud

Walt Disney uit het Oostblok

Een mol staat niet bepaald in de top van de knuffelbeesten, en de stijl waarin Het Molletje getekend is, draagt de onmiskenbare signatuur van de vorige eeuw. Toch blijven kleuters ook bij ons de Tsjechische animatieserie Het Molletje generatie na generatie herontdekken en koesteren. Geestelijke vader Zdenek Miller overleed donderdag op 90-jarige leeftijd.

Een zachtaardige mol kruipt uit zijn molshoop. Soms treft hij er een telefoon aan, dan weer een koekoeksklok of een sneeuwman. Vervolgens begint een banaal, alledaags avontuur van vijf minuutjes, altijd met goede afloop. Wat het Molletje - Krtek in de oorspronkelijke Tsjechische versie - nu precies zo onweerstaanbaar maakt voor kinderen, valt moeilijk uit te leggen. Het zinloze geweld van generatiegenoten Tom & Jerry en Roadrunner is er totaal afwezig, de blijmoedige fantasiewereld van Mickey Mouse of Maja de bij evenzeer.

Toch misstaat ook Molletje niet in dat rijtje van klassieke dierenanimatieseries, die ook vandaag nog voor glinsteroogjes zorgen in huiskamers in Vlaanderen en de rest van de wereld. Met een mol koos geestelijke vader Zdenek Miller in 1956 een van de minst 'fabelachtige' dieren als hoofdfiguur voor zijn animatiereeks. Het was meteen ook een van de weinige beesten waar zijn grote voorbeeld Walt Disney nooit een tekenfilm mee maakte. Toeval, zo beweerde Miller altijd. Hij kwam op het idee toen hij in 1954 in het avonddonker over een molshoop struikelde.

Melancholie troef

Vijf decennia lang, tot 2002 toen hij al 81 was, bleef Miller doortekenen aan zijn Molletje, dat in totaal in 62 korte en een paar langere filmpjes zou opduiken. Boosheid en geweld blijven afwezig in het poëtische universum van Miller. De hoofdrolspeler zelf is een weemoedig, nieuwsgierig figuurtje, waarvan de auteur toegaf dat hij het naar zijn evenbeeld geschapen heeft. "Mijn vrouw verweet me dat altijd", zei hij ooit in The New York Times. "Het heeft lang geduurd voor ik het zelf doorhad, maar inderdaad, wanneer ik Krtek teken, teken ik mezelf. Dat wil zeggen: Krtek is het ideaal dat ik zou kunnen zijn, maar dat ik nooit bereik."

De melancholische toon is typisch voor de grote Oost-Europese animatieschool uit de tweede helft van de vorige eeuw, waar Miller een van de meest getalenteerde vertegenwoordigers van was. Tegenover de absurde en vaak gewelddadige Amerikaanse stijl en de zeer materiële Japanse animatie plaatsten de Oost-Europeanen een veel zachter, poëtisch alternatief. Molletje is een van de weinige tekenfilmseries die ook aan de andere kant van het IJzeren Gordijn carrière maakte. De VS haalden hun neus op voor zoveel poëzie in vijf minuten, maar in Duitsland, Japan en ook Nederland en België, was Molletje een kindertv-hit. Tot op vandaag blijft het een graag geziene gast op dvd in vele huiskamers.

De zachtmoedigheid werd deels noodgedwongen ingegeven, omdat de censuur onder Oostblokregimes altijd mee over de schouder keek. Sommigen lezen net in de geïdealiseerde natuurwereld van series als Molletje een verholen kritiek op het weinig menselijke communistische modernisme. Zelf gaf Miller daar nooit enige commentaar over.

"Miller was ronduit een genie", meent Jan Van Rysselberghe, creatief directeur van Studio 100 animatie en aldus verantwoordelijk voor alle animatieseries die bij de Belgische multinational van de band rollen. "Met Het Molletje heeft hij een in alle opzichten universeel personage gecreëerd. Een oersimpel, mooi getekend dierenfiguurtje, verrijkt met een paar menselijke trekken, in een gestileerd, uitgepuurd kader."

Van Rysselberghe verzet zich tegen het idee dat Het Molletje vandaag uit de tijd is. "Het ziet er allemaal een beetje oubollig uit, maar die unieke, uitgepuurde tekenstijl met vereenvoudigde decors werkt tot op vandaag door in de animatiewereld. Bij Nickelodeon mag het wat meer knallen, maar kijk je naar Cartoon Network, dan herken je overal de invloed van die heldere kleur- en lijnvoering."

Na het oprollen van het IJzeren Gordijn verdiende Zdenek Miller nog een aardige cent aan zijn creaties, maar echt superrijk is de Tsjech, die tot aan zijn dood in een bescheiden woning in Praag leefde, nooit geworden. Hij heeft altijd geweigerd om de rechten op Het Molletje te verkopen. Opbrengsten uit merchandising bleven bijgevolg wel bij hem, maar een echte verovering van de wereld met een grote kapitaalkrachtige motor bleef uit. "Molletje verkopen voelde altijd aan alsof ik hem zou dood maken", zei Miller daarover.

Nieuwe avonturen zitten er dus definitief niet meer in, maar niets wijst erop dat toekomstige generaties kinderen (en ouders) niet verslingerd zullen blijven raken aan die immer goedgeluimde snuffelaar uit een dierenrijk ver van hier.