De Di Rupo-paradox

'Mijn hele leven was ik actief voor de PS. Ik ben nu 62 en zal voor het eerst voor een andere partij stemmen." De verbeten trek om de mond van Christian Viroux verraadt dat zijn rode hart bloedt. Hij is een socialist van de oude stempel, opgegroeid in Farciennes, nabij Charleroi, de armste gemeente van Wallonië. Op zijn veertiende begon hij te werken als arbeider in de glasindustrie, les verreries, ooit de trots van de streek. Al snel engageerde hij zich bij de socialistische vakbond FGTB, waar hij het tot algemeen secretaris van de centrale in Charleroi schopte. Ook was hij een tijdlang gemeenteraadslid voor de PS.

Een man van actie is hij. "Toen de autoruitenfabrikant AGC in Fleurus in 2010 ging sluiten, voerde ik de forcing tijdens een legendarische staking", zo herinnert hij zich zijn laatste grote wapenfeit. "Honderdenvijf dagen lang! We vroegen aan de socialisten of ze ons konden helpen. Eén keer hebben we ze gezien! Meer niet. Ik kreeg te horen dat we maar snel moesten ophouden. We waren de schandvlek van de streek, beschadigden het imago van Wallonië."

De partij van Paul Magnette heeft hem diep ontgoocheld. "Magnette? Zijn ouders waren communisten, hij zou beter moeten weten. Nu is hij de arrogantie zelve. Hoe hij de gemeenteraad in Charleroi leidt! Onlangs zat hij smakkend zijn boterhammen op te eten. Het dedain!"

Viroux keerde terug uit pensioen en kondigde deze week aan dat hij overstapt naar de PTB, de Franstalige zusterpartij van de PVDA+. "Die waren wel aanwezig bij de stakersposten." Hij staat op de derde plaats van de federale lijst in Henegouwen.

Bres in het bastion

Het verhaal van Viroux is tekenend voor de benarde situatie van de PS. Er zit een stevige bres in het rode bastion rond Samber en Maas. In de laatste peiling van De Morgen en Le Soir zakten de socialisten naar 28,4% in Wallonië, bijna 10% minder dan bij de federale verkiezingen in 2010. De PTB sprong naar 6,7%. Plots voelen de Franstalige socialisten de hete adem van de MR (23,3%) in de nek. De liberalen, die sterker staan in Brussel, kunnen zo dromen van het politieke leiderschap in Franstalig België.

"De PS'ers zijn het contact met het gewone volk verloren", zo luidt de verklaring van Viroux, ze zijn "te liberaal". Wacht even. Te liberaal? Worden de PS'ers in Vlaanderen niet vaak versleten voor cryptocommunisten?

Met zes partijen aan tafel is de PS genoopt om toegevingen te doen in de federale regering. En die krijgen ze niet altijd verkocht aan de achterban. "Hoewel we heel wat sociale maatregelen hebben genomen, heeft de hervorming van de arbeidsmarkt, met de afbouw van de werkloosheidsuitkering, erg veel pijn gedaan in Franstalig België", vertelde Di Rupo in deze krant. "Over die maatregel hoor je nooit wat in het noorden van het land."

"Zonder ons zou het erger zijn", verweert de PS zich. "Die plaat spelen ze al dertig jaar af", zegt Viroux schouderophalend. Vicepremier Laurette Onkelinx voelde zich geroepen om te zeggen dat de hervorming van de arbeidsmarkt, die ze zelf goedkeurde, bijgestuurd moest worden. "Als we na de verkiezingen voldoende gewicht hebben, zullen we dat ook doen", klinkt het in de partij.

Sorry Willy

Met Viroux heeft de PTB niet de eerste vis uit de FGTB-vijver te pakken. De 'gemeenschappelijke actie', de grote socialistische familie van partij, ziekenfonds en vakbond, voelt de grond onder haar voeten wegschuiven.

In het voormalige verlengstuk van de PS wordt er regelmatig gegromd over de regering-Di Rupo. "Zijn beleid? Een catastrofe", liet Nico Cué zich ontvallen in Le Vif. Hij is secretaris-generaal van FGTB Metaal, en allerminst een kleine garnaal. Hij distantieert zich uitdrukkelijk van de PS. Anne Demelenne, voorzitter van de FGTB, blijft voorlopig nog in de pas lopen.

Minister van Overheidsbedrijven Jean-Pascal Labille, ook het linkse gezicht van de PS binnen de regering, werpt zich nu op om de gemeenschappelijke actie opnieuw op één lijn te krijgen. Hij komt uit de Socialistische Mutualiteiten en kent de stal als geen ander. Omdat hij niet opnieuw opkomt, heeft hij de handen vrij.

De PTB kaapte onder meer de Luikse metallo Frédéric Fillot van de socialistische vakbond en gaf hem een plaats op de lijst. Door de afdankingen bij ArcelorMittal groeide de weerstand tegen de PS. "De banken redden ze in een vingerknip, maar de staalindustrie weigeren ze te nationaliseren", is de nagel waar ook PTB-uithangbord Raoul Hedebouw voortdurend op klopt. De partij was telkens erg aanwezig bij vakbondsacties en toonde haar solidariteit. Regelmatig gingen ze spreken bij de arbeiders, vaak op uitnodiging van de vakbonden, soms zelfs van de PS.

Bij de gemeenteraadsverkiezingen zetten PVDA+ en PTB bewust in op de twee grootste steden in Vlaanderen en Wallonië: Antwerpen en Luik. Met succes, want ze haalden respectievelijk 8 en 6,4%. Met de slogan 'Sorry Willy, deze keer stem ik links', viel de partij PS-burgemeester Willy Demeyer rechtstreeks aan.

In Luik mikken ze nu resoluut op een zetel met Hedebouw en misschien zit er wel meer in. De PS is erg verzwakt door het overlijden van Michel Daerden. De man was in 2010 op zijn eentje goed voor 72.194 voorkeurstemmen, nota bene vanaf de laatste plaats. De druk ligt bij Jean-Claude Marcourt om beter te doen. Maar laat hij net de boeman zijn, die als Waals minister van Economie in de vuurlijn liep bij het sociale bloedbad van ArcelorMittal. Marcourt trekt de Waalse lijst, Demeyer de federale, met zoon Frédéric Daerden als lijstduwer.

"In Brussel kan een tweede zetel volgen", weet Pascal Delwit, politoloog aan de ULB. Na talloze publicaties over de PS legt hij nu de laatste hand aan zijn boek PTB - Nouvelle gauche, vieille recette. Mede dankzij de erg actieve jongerenafdeling Comac aan de ULB hebben ze een grote aanhang bij jongeren en studenten.

Henegouwen is het volgende doelwit. Kersvers lijsttrekker Marco Van Hees staat voor de opdracht om zijn partij ook in de provincie van Elio Di Rupo te doen doorbreken. Hij is de auteur van onder meer het boek Belastingparadijs België, een bestseller waar de ambtenaar van financiën de fiscale achterpoortjes van de grote bedrijven in ons land aanklaagt. Op zijn eentje is hij zowat de tegenhanger van het Institut Emile Vandervelden, het gerenommeerde studiecentrum van de PS.

Hip is hij lang niet, maar hij is allerminst een zweverige hippie. Geen communistenster te zien, tenzij die op zijn afgetrapte All Star-sneakers. "We hebben erg gewerkt aan ons sérieux, dat klopt", zegt hij. "Het VBO heeft onze cijfers nooit kunnen weerleggen, dat wil toch iets zeggen. Maar of ze akkoord gaan, is een heel andere vraag. (lacht)"

Of de boeken de pamfletten en schotschriften hebben vervangen? "Nee! We blijven inzetten op de twee. We zijn afgestapt van de theoretische discussies en proberen de zaken erg concreet aan te pakken." Armoede, gezondheidszorg (via de dokters voor het volk) en ook ecologie zijn de thema's waar de partij op inzet.

Peeters naar de Zestien

Intussen giet de MR vrolijk olie op het vuur. Voorzitter Charles Michel liet afgelopen weekend weten dat een stem voor de PTB geen verloren stem is. Vinden deze twee partijen elkaar als objectieve bondgenoten in hun strijd tegen de PS? Ook in Vlaanderen verkneukelde Louis Verbeke, voorzitter van Vlerick Business School, zich in het succes van de PVDA. Rechts wil verdelen en heersen over links.

Een onverstandige zet van de MR, zegt Delwit. "Zo jagen ze de PTB-kiezer nu net terug naar de PS." De Franstalige socialisten schoten alvast in een kramp en postten op Facebook slogans "tegen de alliantie PTB-MR".

"We hebben eens hard gelachen", zegt PTB-lijsttrekker Van Hees. "Bijna had ik Didier Reynders opgebeld om te vragen of we samen geen affiche konden maken over de notionele interestaftrek. (lacht)" "Waarom viseren ze ons trouwens, en niet rechts?", vult Viroux aan. "Ook La Droite en de Parti Populaire pieken in de peilingen."

Het is een moderne wetmatigheid geworden: wie regeert, wordt afgestraft. Kijk naar Frankrijk, waar Nicolas Sarkozy bij de presidentsverkiezingen kopje-onder ging, of Nederland, waar de kiezer telkens de oppositie beloont. "De Zestien verwijst niet naar het huisnummer van de premier, maar naar het percentage dat zijn partij haalt achteraf", zo verwoordde N-VA-voorzitter Bart De Wever het ooit.

Ook de oude CVP zag haar kiespubliek stelselmatig afkalven in de jaren tachtig en negentig, toen de premier per definitie een christendemocraat was. Compleet uitgewoond belandde de partij na de dioxineverkiezingen in 1999 in de oppositie. Het is een internationale trend dat regeringspartijen steeds zwaarder worden aangepakt, schrijft ook David Van Reybrouck in zijn boek Tegen verkiezingen. Terwijl voordien de verliezen relatief beperkt bleven, gingen de regeringspartijen in de jaren negentig met gemiddeld 6% achteruit. Sinds de eeuwwisseling gaat het om 8%. Bij recente verkiezingen in Finland, Nederland en Ierland verloren regeringspartijen respectievelijk 11, 15 en 27% van hun kiezers. Wie wil nog krachtdadig besturen in Europa als de prijs voor regeringsdeelname zo onverbiddelijk hoog is?

Allicht is dat de reden waarom de PS (nog) niet echt verkleefd lijkt aan het ambt van eerste minister. Als Di Rupo kans krijgt op een verlengd mandaat, zal hij ze niet laten liggen, maar in zijn omgeving wordt dat lang niet vanzelfsprekend geacht. Daar wordt het hernieuwde zelfvertrouwen van CD&V in de gaten gehouden. "Als ze over hun lat van 20 procent springen, en de N-VA wordt niet onmisbaar, zal de Zestien de prijs worden die CD&V vraagt voor een regering zonder De Wever", luidt de PS-analyse. "Welke Franstalige partij kan dat bod weigeren, Di Rupo ten spijt?" Wie dan wel premier wordt? "Kris Peeters natuurlijk. Dan kan hij echt de baas gaan spelen in Davos."

Presidentieel populair

Wat wel merkwaardig is: terwijl de leidende regeringspartij onder druk staat, blijft de regeringsleider zelf wel telkens presidentieel populair. Ook bij Elio Di Rupo ligt de persoonlijke score merkwaardig hoog - zelfs, alles in acht genomen, in Vlaanderen. Hij kan op heel wat bijval rekenen, zowel bij de traditionele socialistische achterban als bij aanhangers van andere partijen.

Noem het de paradox van de premier. Het overkwam eerder ook Wilfried Martens, Jean-Luc Dehaene, Guy Verhofstadt en Yves Leterme. Hoewel Open Vld in de touwen lag, genoot Verhofstadt lang nadat hij eerste minister was nog een grote populariteit. Bij de Europese verkiezingen van 2009 voerde hij als lijsttrekker zijn partij tot 20,5%, terwijl die op Vlaams niveau op net geen 15% bleef steken. Een late kanseliersbonus van 5,5%.

Franstalig België maakt kennis met een nieuwe term: fractionnement électoral, versplintering van het partijlandschap. Omdat de vier klassieke partijen altijd wel ergens in de regering zitten - federaal of regionaal - is er geen duidelijke oppositie meer. De proteststemmers belanden als vanzelf bij de PTB, of bij de PP, de partij gesticht door Fortisadvocaat Mischaël Modrikamen, en het kleinere La Droite. Die twee laatste partijen klommen in de laatste peiling van RTBF en La Libre Belgique tot respectievelijk 5,9 en 3,5%.

Wat meer is: Ecolo en cdH schommelen nu rond de 10%. En de vraag rijst of je met zo'n resultaat geloofwaardig aanspraak kunt maken op regeringsdeelname. "Het maakt de politieke situatie er niet eenvoudiger op, en zeker niet als je in Vlaanderen na de verkiezingen een even complexe puzzel moet leggen", besluit Delwit.

Irritatie over zusterpartij

PS en MR torenen er duidelijk boven uit en zullen onder elkaar uitmaken wie de leiding mag nemen in de regeringsvorming, zeker regionaal, misschien ook federaal. Elke zetel telt dus, vandaar dat de strijd met de PTB zo verbeten is. Het verschil tussen 7 en 4,9% is niet zo groot, weten ze bij de PS. "Maar door de kiesdrempel betekent dat wel een zetel minder voor de PTB en eentje meer voor ons."

Vandaar dat de sp.a met een bang hart naar de evoluties in Franstalig België kijkt. "Het is van belang dat de PS goed scoort, want zij hebben, veel meer dan wij, het gewicht om een rechtvaardig sociaaleconomisch beleid door te drukken. Dat is een louter mathematische kwestie", weet een voormalig partijkopstuk. "En bovendien is het inderdaad waar dat we dankzij hen bij een regeringsvorming mee in het bad getrokken worden."

Omgekeerd is er irritatie bij de PS over de gespreide slagorde waarmee de sp.a tegenwoordig opereert. Bruno Tobback krijgt zijn troepen maar niet in het gareel. De boodschap van sp.a als antipode van de N-VA heeft veel potentie, maar veel vlees zit er nog niet aan. Dat de Vlaamse zusterpartij de voorbije twee jaar niet eens geprobeerd heeft om een alternatief discours voor Vlaams-rechts op te zetten, wekt blijvende frustratie bij de PS. En het houdt maar niet op. De Franstalige kameraden hebben met open mond zitten kijken hoe het congres van afgelopen weekend gekaapt werd door het cannabisvoorstel van de jongerenafdeling. "Zoiets zou bij de PS nooit gebeuren", zegt een ingewijde. "Jamais de la vie."