Borgerhout, het contraire district

Een buurtfeest in het teken van solidariteit en samenhorigheid. Daarmee wil Borgerhout op 1 mei tegenwicht bieden tegen de "provocatie" van het Nieuw-Solidaristisch Alternatief (N-SA), een neonazibeweging die wil protesteren tegen PVDA+, lid van het Borgerhoutse districtsbestuur. Die betoging, waarvoor burgemeester Bart De Wever (N-VA) zijn toestemming heeft gegeven, is al de zoveelste episode in de moeilijke samenwerking tussen het kleine, linkse district en de stad met een centrumrechts bestuur. Eerder al clashten beide besturen over het samenscholingsverbod dat in januari nogal voortvarend in Borgerhout werd opgelegd. Reden daartoe: onbevestigde geruchten over een Sharia4Belgium-betoging, die uiteindelijk meer pers dan deelnemers trok. Ook over het Moorkensplein, en of daar al dan niet een park moet komen, staan de neuzen in de tegengestelde richting.

Tegenwringen

Toch zou de eigengereide koers van Borgerhout het Schoon Verdiep niet mogen verbazen. "Borgerhout is altijd al een eiland geweest in de stad", vertelt Paul Schyvens, de sterke man van de Roma, het culturele symbool van het district. "Het Vlaams Blok en Groen zijn hier geboren, en de inwoners roeien graag tegen de stroom in. Waarom wonen hier zoveel jonge mensen? Niet alleen omdat het hier goedkoper wonen is, maar omdat hier van alles beweegt."

Tegenwringen zit de Borgerhoutenaar in het bloed, zo lijkt het wel. Het district draagt in zich een contraire geschiedenis, waarbij de eerste conflicten met de stad teruggaan tot de vijftiende eeuw. Inzet van het politieke armworstelen, destijds: de vele brouwerijen die Borgerhout rijk was. In Antwerpen golden toen hoge accijnzen op bier, waarop iedereen naar Borgerhout trok voor de pinten. Tot onvrede, uiteraard, van de stad, maar Borgerhout liet zich niet doen.

Het politieke zelfbewustzijn werd in 1884 vertaald naar het fraaie stadhuis op het Moorkensplein, twintig jaar later was het ook Borgerhout dat de strijd aanbond tegen de verfransing van de grootstad. Uit die Vlaamse mentaliteit zouden later de Volksunie en het Vlaams Blok onstaan.

Aan de andere kant van het ideologische spectrum deed zich hetzelfde fenomeen voor: Groen, en nu ook PVDA+ zetten in Borgerhout hun eerste voet aan politieke wal. De rest van het land volgt later wel. Kan geen toeval zijn, vindt ook Paul Devroey, stadsgids bij Antwerp Averechts. De migratiegeschiedenis van het district is daar volgens hem niet vreemd aan. Honderdvijftig jaar geleden waren het vooral Kempenaren die er neerstreken, om hun geluk te beproeven in de stad, later volgden de Marokkanen en Oost-Europeanen. "Het Vlaams Belang was een reactie op die migratiegolf, waarna een tegenreactie volgde van Groen."

"Borgerhout is een plek van aankomst", beaamt ook Johan Petit, als Antwerps acteur een bekend figuur in Borgerhout. "De impact van die migratie was hier het eerst en het felst zichtbaar. De kansarmoede is hier gevoelig gestegen en dat zie je. Sommigen hebben moeite met die veranderingen, anderen omarmen ze net. PVDA+ scoort hier goed omdat ze zich op die problemen toespitst, terwijl de grotere partijen daar minder mee bezig zijn."

Pionierend voorop

De diversiteit van de buurt en de clash van ideeën maken van Borgerhout een district van uitersten, maar ze dwongen de buurt ook om het heft in eigen handen te nemen. "Volkshuizen heeft Borgerhout nooit gekend, het was hier een katholiek bolwerk. Dus toen het parochiale weefsel wegebde, heeft de bevolking zelf de sociale beweging in handen genomen", vertelt Devroey. Buurthuizen, jongerenorganisaties, multiculturele verenigingen, of armoedeprojecten, alweer liep Borgerhout pionierend voorop.

De keuze van het buurtfeest als wapen tegen neofascistische lui, het blijkt alweer allerminst toevallig. "Nergens in Antwerpen zijn er zoveel buurt- en wijkcomités als hier", glundert Schyvens. "Allemaal initiatieven die van onderen uit zijn gegroeid. Ik ben ervan overtuigd dat we het succes van de Roma te danken hebben aan de buurt."