Ikke, ikke, ikke en de rest kan stikken - Jeroen Joly
Jeroen Joly is doctor-assistant (postdoctoraal onderzoeker) aan het Ghent Institute for International Studies (GIIS) van de Ugent (voormalig unversiteit van Toronto, McGill en Antwerpen).
De verrassing is groot en velen - politici en waarnemers - begrijpen niet waarom Amerika kiest voor een personage met zo weinig presidentiële allures als Donald Trump.
De uitleg kunnen we deels copy/pasten uit de talrijke Europese voorbeelden waar soortgelijke persoonlijkheden of ideeën stemmers hebben aangetrokken, van het Vlaams Belang tot Pim Fortuyn, Jörg Haider of Jean-Marie Le Pen. Het ongenoegen van een groter wordend aantal kiezers die zich in de steek gelaten voelen door wat zij ervaren als een politieke elite die voornamelijk zichzelf dient.
In het geval van de Amerikanen valt door ook wel wat voor te zeggen. Verschillende generaties arbeiders hebben hun jobs zien verhuizen naar het buitenland (o.a. China en Mexico) zonder veel in de plaats te krijgen.
Waar het in de jaren ’50 van vorige eeuw nog perfect mogelijk was om in Michigan als arbeider in de auto-industrie met één inkomen een comfortabel leven te leiden, zijn er intussen haast geen jobs meer voor deze laaggeschoolde arbeiders.
Een opleiding voor hun kinderen is dan weer onbetaalbaar – zeker zonder job. Hun gevoel is dat de politieke leiders hen in de kou hebben gelaten om de grote industrie te steunen, waar zij helaas weinig of niets van meepikken. Een soortgelijk ongenoegen verklaart ook het succes van Bernie Sanders.
Dat succes van Sanders, en vooral de manier waarop de democratische partijleiding ermee is omgesprongen bevestigt voor velen hun perceptie dat de politieke elite hun positie misbruikt om gevestigde kandidaten – in dit geval Clinton – en belangen – in dit geval Wall Street – te verdedigen.
Hoewel verder onderzoek dit zal moeten bevestigen lijken velen onder de Bernie stemmers afgehaakt te hebben voor Clinton. Dit, samen met de onderschatting van het aantal stemmers die in polls niet werden bereikt en niet openlijk durfden te zeggen dat ze voor Trump zouden stemmen – wat in het verleden de onderschatting van het Vlaams Belang in polls heeft verklaard – verklaart vermoedelijk waarom de polls er (opnieuw) helemaal naast waren.
Het succes van een rijke zakenman bij die kiezers
Dat uitgerekend een extreem rijke zakenman als Trump door een groot deel van de ‘blue collar’ klasse wordt gezien als diegene die hun jobs terug zal brengen is tegelijkertijd opmerkelijk en vanzelfsprekend.
De campagne van Trump steunde namelijk op twee gekende en eenvoudige populistische recepten. Het eerste is het creëren van een gemeenschappelijke vijand die verantwoordelijk is voor wat er mis loopt; in dit geval goedkope buitenlandse en illegale arbeidskrachten, moslims en de gevestigde politieke elite, inclusief de mainstream media.
Ten tweede, hoewel hij zelf de economische politieke elite en big business vertegenwoordigt, spreekt hij dezelfde taal als zijn stemmers. Hij spreekt ze aan op thema’s die ze belangrijk vinden en op een duidelijke manier, zonder nuances.
Ongelijkheid
Als we dan toch optimistisch willen zijn – en zo zijn wij – mogen we hopen dat de verkiezing van Trump een signaal stuurt naar gezagdragers dat het belang van de velen (arbeiders en middenklasse) dat van de enkelen (aandeelhouders en bankiers) overstijgt en op deze manier de ongelijkheid die de laatste decennia in de VS enorm is toegenomen verkleint.
De vraag is echter of iemand als Trump de geschikte persoon is om deze boodschap te belichamen en om te zetten in beleid, temeer veel van zijn economische standpunten helemaal niet overeen komen met de traditionele conservatieve partijlijn.
Indien Trump er bijvoorbeeld effectief snel in slaagt om Obamacare af te schaffen, riskeren velen van zijn stemmers snel de gevolgen van hun stem te ervaren en te beklagen.
In een democratie is het echter zo dat de kiezer altijd gelijk heeft en we de politieke leiders krijgen die we verdienen.