Is vergiffenis uit de mode?

Erbarme dich, oftewel: heb medelijden. Het thema van het Klarafestival - nog tot 24 maart in de Brusselse concertzalen - is dit jaar ontleend aan de hemels mooie aria uit Bachs Mattheüspassie. Over dat thema gaat ook dit stuk: over erbarmen, empathie en vergiffenis. En of die mooie begrippen niet in de verdrukking dreigen te komen.

Professor kerkelijk recht en KU Leuven-rector Rik Torfs heeft daar een mening over. Toen Femke Van den Driessche begin deze week haar al dan niet van een motortje voorziene fiets aan de haak hing, stuurde Torfs een tweet. "19, en einde carrière. Zo is onze samenleving. Zero tolerance."

Torfs was er het hart van in. "We spreken over een meisje dat nauwelijks volwassen is. Niettemin eiste de internationale wielerbond levenslange schorsing. Daarbovenop zou ze ook nog eens een boete moeten betalen die ze nooit zou kunnen betalen. Het was buiten alle proportie."

Een schamele troost voor Femke: volgens Torfs staat ze niet alleen. "We zijn bijzonder hard voor zondaars. Verjaringstermijnen moeten worden verlengd, straffen kunnen niet hard genoeg zijn."

Vergiffenis is uit de mode geraakt, beweert Torfs, en dat is volgens hem niet alleen slecht nieuws voor zondaars. "Vergiffenis is bevrijding. Voor de dader, maar - en dat vergeten we vaak - ook voor ons, de goede mensen die vergiffenis schenken. Wie niet kan vergeven, raakt langzaam maar zeker opgesloten in rancune."

Eddy Merckx

Lijden, medelijden en vergiffenis. Het zijn misschien wel de belangrijkste thema's van de Heilige Schrift. "Uiteraard wil dat niet zeggen dat de vergeving een exclusief christelijke waarde is. Vergiffenis is een van de kernwaarden binnen het christendom, maar ik twijfel er niet aan dat ook ongelovigen vergevingsgezinde mensen kunnen zijn. Helaas zie ik die overtuiging te zelden bevestigd. Ik zie veel ongelovigen en heel weinig vergevingsgezindheid. Ik denk dat je dat moet zien als een gevolg van twee gelijklopende tendensen. Terwijl onze samenleving steeds verder wegdrijft van de christelijke waarden, gaan we door een economische crisis. Die twee samen zorgen voor onbehagen en een verharding van onze moraal. Meer dan ooit is het oog om oog, tand om tand. "

Heeft Rik Torfs een punt? Hebben we samen met onze religie ook maar meteen een van haar mooiste waarden in de vuilnisbak gekieperd?

Filosoof Johan Braeckman (UGent) gelooft er niets van. Om te beginnen hoort er volgens hem een belangrijke kanttekening bij het vertrekpunt van dit stuk: de veroordeling van Femke Van den Driessche als een teken des tijds.

Deze tijd geeft immers ook andere signalen. Denk aan Jurgen Tack, de baas van het FWO (Fonds Wetenschappelijk Onderzoek), die begin dit jaar ontslag nam nadat gebleken was dat hij een onderscheiding had verzonnen. Haast geruisloos passeerde vorige week het bericht dat Tack opnieuw aan de slag mag, als algemeen directeur van Landelijk Vlaanderen.

Waarom hij de tweede kans krijgt die we Van den Driessche niet gunnen?

"Ik weet niet zo zeker of we haar die tweede kans niet gunnen", zegt Braeckman. "Bij mijn weten heeft ze zelf besloten om er een punt achter te zetten. Ik sluit niet uit dat ze een tweede kans had gekregen als ze haar proces had afgewacht.

"Meer dan van een onbarmhartige moraal denk ik dat deze veldrijdster het slachtoffer is geworden van een specifieke context. Ze heeft de pech dat ze de allereerste is die op dit soort fraude is betrapt. Dat heeft voor een schok gezorgd, en misschien wel voor overdreven reacties als die van Eddy Merckx, die nog de dag zelf om levenslange schorsing riep. Het feit dat het om een primeur ging, verklaart ook waarom de UCI zulke zware straffen eiste. Hier moest een voorbeeld worden gesteld. Maar nogmaals: de facto was Van Den Driessche nog niet veroordeeld. Oordelen worden vaak milder als de grote emoties zijn weggeëbd, en de ratio weer terugkomt."

Meteen zijn we bij Braeckmans belangrijkste punt. De westerse moraal en rechtspraak zijn vandaag veel meer dan vroeger producten van het menselijke verstand. Een geweldige vooruitgang, stelt Braeckman. "Kijk naar de sharia, een rechtssysteem waarin het eindoordeel bij een god wordt gelegd. Ik hoef u niet te vertellen hoe wreed en willekeurig dat is. En ik moet u allicht niet vertellen hoe wreed en willekeurig ons recht was toen de katholieke kerk er zich nog mee bemoeide. In naam van religieuze wetten zijn heksen verbrand en mensen gevierendeeld."

Braeckman twijfelt er niet aan: onze samenleving is genadiger dan ooit. Dankzij meer humanisme én minder kerk. "We vertrouwen de rechtspraak niet toe aan een denkbeeldige god, maar aan de menselijke ratio. Dat heeft geleid tot meer rechtvaardigheid inzake straf en vergiffenis.

"Het humanisme heeft ons het inzicht gebracht dat mensen geen god nodig hebben om te oordelen over goed en kwaad. Wij zijn bijna allemaal begiftigd met empathie, en zonder het misschien te beseffen, weten we ook allemaal dat een samenleving waarin geen vergiffenis bestaat binnen de korste keren ophoudt te bestaan.

"Kijk alleen maar naar onze omgang met gevangenen. Onze zondaars worden vandaag beter dan ooit ondersteund, en krijgen zo ook pas echt een tweede kans in onze samenleving."

Doodstraf

Voor wie het niet was opgevallen: Braeckmans visie staat haaks op die van Torfs. Verzoening zit er niet meteen in, al wil Torfs zijn Gentse collega op één punt gelijk geven. "Toen de kerk nog een machtig instituut was, heeft ze zich niet altijd van haar meest genadige kant getoond. Helaas ben ik te jong om me de heksenverbrandingen nog te herinneren. Wat ik me wel herinner, zijn de lessen van Lode Van Outrive, jurist en criminoloog aan de KU Leuven. Wat hij tijdens de jaren 70 vertelde over slachtoffers en daders was een stuk barmhartiger dan het discours van vandaag.

"Soms denk ik wel eens: al goed dat we de doodstraf hebben afgeschaft. Daar kon je vroeger nog een meerderheid voor vinden. Zou dat vandaag nog lukken, denkt u? Schrijft u maar op: als de doodstraf vandaag nog bestond, dan werd ze zeker niet afgeschaft."