'Ebolavaccin is geschenk voor West-Afrika'
Voor het eerst is het realistisch om mensen tegen ebola te beschermen, zo kondigt de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan. Een vaccin van farmagigant Merck weert het killervirus honderd procent. 'Een spectaculair keerpunt dat ook de strijd tegen andere ziektes kan helpen.'
"Dit is het. De doorbraak die alles kan veranderen." WHO-directeur Margaret Chan moest eens niet nuanceren op de persconferentie over het nieuwste ebolaonderzoek. De epidemie heeft in anderhalf jaar tijd ruim elfduizend slachtoffers geëist. Het eerste dateert van december 2013, maar het duurde tot augustus 2014 voor de WHO alarm sloeg en tot actie overging. Ook de respons vanuit de farma-industrie was niet vinnig, maar uiteindelijk is een race ingezet waarbij het werk van tien jaar op tien maanden is gebeurd.
En nu brengt farmagigant Merck wel goed nieuws voor mensen in West-Afrika, waar het virus zijn dodelijke opwachting maakt. Het vaccin dat de firma het afgelopen jaar in Guinee op vierduizend mensen testte, beschermt honderd procent tegen de besmetting. "Dit is het geschenk van Guinee aan West-Afrika en de wereld", zo reageert dokter Sakoba Keita, nationaal coördinator van het ebola-onderzoek in Guinee.
Ongeziene snelheid
Hoewel het aantal nieuwe ebolagevallen de laatste maanden sterk is afgenomen, worden toch nog zo'n dertig mensen per week besmet met het virus. Omdat er geen afdoende behandeling is, kan een erg gevaarlijke epidemie daarom op ieder moment heropflakkeren.
Net omdat de epidemie nu op haar retour was, vreesden specialisten dat de kans steeds kleiner werd om een middel in de praktijk te testen. In Liberia en Sierra Leone werden onderzoeken afgebouwd omdat er geen nieuwe infecties bijkwamen.
Maar de onderzoekers voor Merck en zijn partner NewLink Genetics zijn met hun test in Guinee net op tijd en komen met een vaccin dat een nieuwe epidemie echt kan verhinderen. "Hier is met een ongeziene snelheid gewerkt. Een nieuwe epidemie is onvermijdelijk, maar nu hebben we eindelijk een potentieel wapen", zegt professor John Edmunds (London School of Hygiene & Tropical Medicine), die het onderzoek hielp ontwerpen.
De onderzoekers gaven alle familieleden, vrienden, kennissen, buren en andere contacten van besmette mensen het VSV-ZEBOV-vaccin. Die aanpak heet 'ringvaccinatie'. De ruim tweeduizend mensen die het vaccin meteen kregen, raakten niet besmet. Bij hen die het pas na 21 dagen kregen, raakten zestien mensen wel besmet.
Op den duur was dat een ethisch probleem. Omdat ze zagen dat het vaccin zo goed beschermde, werd het voor de onderzoekers onaanvaardbaar om de klassieke methode aan te houden waarbij één groep het vaccin meteen krijgt nadat een familielid of kennis besmet blijkt, en een andere groep pas later. De resultaten waren zo goed dat uiteindelijk iedereen in de testgroep een dosis kreeg.
'Zo snel mogelijk verdelen'
Ook technisch is het vaccin, aanvankelijk ontwikkeld door het Agentschap voor Volksgezondheid van Canada, een omwenteling. Professor infectiologie Steven Callens van de UGent: "Er is een stukje van het ebolavirus gecombineerd met een virus dat runderen ziek maakt, maar veilig is. Ook voor andere infectiezieken zoals tbc of malaria kan die nieuwe techniek misschien een vooruitgang betekenen."
Tot nog toe werkte het vaccin bij elke behandelde patiënt, maar wetenschappers willen meer sluitend bewijs om aan te tonen dat het vaccin de hele bevolking beschermt. Daarom wordt de test nu verdergezet bij kinderen en adolescenten.
Hulporganisaties dringen er nu bij Merck op aan het vaccin zo snel mogelijk in grote hoeveelheden aan te maken. Er moeten ook zo snel mogelijk middelen vrijkomen om het aan mensen met kans op blootstelling aan ebola toe te dienen. Bertrand Draguez, medisch directeur van Artsen Zonder Grenzen België: "Met zo'n hoge effectiviteit zou het vaccin in alle door ebola getroffen landen uitgedeeld moeten worden aan al wie met besmette mensen in contact is geweest."