'Dansen ontmoedigen is niet in strijd met de wet'

De commotie over de islamlezing van de Nederlanders Ali Houri en Abid Tounssi in het stadhuis van Genk is nog niet gaan liggen. Uit een reportage van het Nederlandse tv-programma Nieuwsuur blijkt dat beide predikers hun jong publiek een conservatieve leefstijl aanraden: geen cafébezoek, geen verjaardagsfeestjes waar alcohol wordt geschonken, geen muziek. "De straf binnen de islam voor zang en muziek is zeer ernstig", zegt Tounssi in de uitzending.

Onder anderen staatssecretaris voor Gelijke Kansen Zuhal Demir (N-VA) reageert afkeurend. Op Twitter schrijft ze: "Religieuze gekken zaaien haat, zetten bevolkingen tegen elkaar op en behandelen vrouwen als vuil. Op het Genkse stadhuis! Laten we dit toe?"

Hoewel de verontwaardiging van Demir veel weerklank krijgt, is niet duidelijk wat de staatssecretaris tegen zulke lezingen kan ondernemen. Volgens rechtsantropoloog Jogchum Vrielink (Université Saint-Louis-Bruxelles) rijst zelfs de vraag of de overheid wel het recht heeft om dit soort bijeenkomsten te verbieden of te beperken. "Lezingen preventief verbieden is grondwettelijk gezien extreem moeilijk. Volgens de grondwet heeft iedereen de mogelijkheid en het recht om te vergaderen of om in vereniging bijeen te komen, wat ook de grondslag van die bijeenkomst moge zijn. In beginsel is alleen bestraffing achteraf door een rechter mogelijk, maar dan moet wel worden bewezen dat er wetten werden geschonden."

Zijn er in het verleden al soortgelijke bijeenkomsten vooraf verboden?

Jogchum Vrielink: "De Raad van State is erg streng voor overheden die een controversiële samenkomst preventief verbieden. Ik denk hierbij aan de verboden die enkele Brusselse gemeentes uitvaardigden tegen een optreden van de controversiële Franse komiek Dieudonné, die onder meer werd beschuldigd van antisemitisme en het aanzetten tot haat. De Belgische Raad van State oordeelde dat het 'niet de taak van de overheid is om preventief te waken over politieke, morele of strafrechtelijke correctheid van optredens.'"

Wat is uw persoonlijk standpunt over die absolute bescherming? Is het wel een goed idee om radicale meningen op absolute wijze te beschermen?

"Een bijeenkomst preventief verbieden is bijna altijd problematisch en gevaarlijk. In zekere zin vervallen we dan in een aanpak zoals in TheMinority Report. Onder die titel schreef de Amerikaanse auteur Philip K. Dick in 1956 een kort verhaal, dat in 2002 werd verfilmd. Het gaat over een samenleving waarin misdaden kunnen worden voorspeld en waarin potentiële misdadigers preventief worden gevat, tot blijkt dat niet alle potentiële misdadigers ook werkelijk misdaden zouden plegen. Hoe walgelijk sommige uitingen - zoals die van Dieudonné - ook zijn, we hebben nog meer te vrezen van overheden die totalitaire scifi verheffen tot staatsbeleid."

De lezing van Houri en Tounssi vond plaats in het stadhuis van Genk. Onder meer Demir vindt dat een verzwarende omstandigheid en zegt dat een gemeentebestuur twee keer moet nadenken alvorens controversiële sprekers een podium aan te bieden.

"An sich volg ik dat: overheden hoeven niet alles te faciliteren. Maar hier is het juridisch ingewikkelder door de cultuurpactwet van 1973, die ideologische en filosofische strekkingen moet beschermen. De lezing werd georganiseerd door Het Kompas, een erkende cultuurvereniging, en de wet stelt dat zo'n organisatie de infrastructuur van de overheid moet kunnen gebruiken.

"De wet verbiedt de overheid bovendien om zich te mengen in de programmering of de inhoud van de activiteiten die plaatsvinden in de gemeenschapsinfrastructuur. Op die regel bestaat wel een belangrijke uitzondering: overheidsinstanties mogen alleen die verenigingen erkennen die 'de principes en de regels van de democratie aanvaarden en naleven'. Als dat niet het geval is, dan kun je de erkenning van die vereniging intrekken en hoef je ook de zalen niet meer ter beschikking te stellen."

Je zou kunnen zeggen dat Houri en Tounssi de salafistische leer verspreiden, die in strijd is met de Belgische democratische waarden.

"Dat zou je kunnen beargumenteren. Bepaalde salafistische stromingen lijken te botsen met onze democratische rechtsstaat en de man-vrouwgelijkheid. Maar de meeste zaken die mevrouw Demir aanhaalt, volstaan uiteraard niet. Zij legt de nadruk op het feit dat de predikers de jongeren ontmoedigen om naar cafés en verjaardagsfeesten te gaan waar alcohol wordt geschonken. Sorry, maar dat is geen strafbare of antidemocratische mening, en hetzelfde geldt voor de oproep om niet meer naar muziek te luisteren. Salafisme omvat religieuze stromingen die velen wellicht als storend en gevaarlijk ervaren, maar is niet verboden. Je kunt geenszins elke vorm van salafisme gelijkstellen met bijvoorbeeld het verspreiden van propaganda voor IS, wat uiteraard wél door de strafwet verboden is."

Wat vindt u eigenlijk van de reactie van Demir?

"Woordgebruik als 'religieuze gekken' en de harde aanval op het lokale bestuur vind ik weinig gepast voor een staatssecretaris, zeker wanneer er - zoals hier - vermoedelijk geen wetten werden geschonden. Ik vind de reactie van de Genkse burgemeester eigenlijk veel zinniger. Hij is het ook niet eens met de Nederlandse islampredikers, maar laat zich wel leiden door de Belgische wetten en de grondwet. Bij het grote publiek komt dat misschien wat saai over, omdat het in contrast staat met de straffe uitspraken van Demir, maar ik vind het toch belangrijk dat machtsdragers rekening houden met het rechtsstatelijk systeem.

"Als je, zoals mevrouw Demir, uitspraken doet zonder je veel te bekommeren om de wet, dan zaag je eigenlijk aan de takken waarop je zelf zit. Ze ondermijnt zo het vertrouwen in de democratische rechtsstaat en ik kan moeilijk ontkennen dat bepaalde politieke partijen dat wel vaker doen. Ik herinner aan de uitspraken van regeringsleden en burgemeesters over 'wereldvreemde rechters'. Als je het vertrouwen in de rechtsstaat ondermijnt telkens als het systeem je even niet goed uitkomt, dan speel je een gevaarlijk spel. Mevrouw Demir heeft uiteraard het recht op een eigen mening, maar vanuit haar functie heeft ze ook de taak om de rechtsstaat te waarborgen."

U stelt dat een preventief verbod op omstreden bijeenkomsten zo goed als uitgesloten is, maar dat het wel mogelijk is om achteraf gerechtelijke stappen te ondernemen. In welke gevallen kan dat?

"Bij samenkomsten zoals die in Genk moeten de strafwetten worden gerespecteerd. Zo is er een verbod op het aanzetten tot haat en geweld op grond van ras, etniciteit en religie. Voorts is er de negationismewet die het in vraag stellen van de Holocaust verbiedt. Maar ook hier trad het Genks stadsbestuur volgens mij correct op door de politie ter plaatse te sturen om vast te stellen of er inbreuken waren. Blijkbaar was er geen probleem, want de politie stelde er geen vast."

De ironie van deze heisa is dat er nog nooit zoveel gesproken werd over de ideeën van Houri en Tounssi.

"Klopt, en dat is ook de afweging die je moet maken als je bepaalde meningen vervolgens nog voor de rechtbank wil bevechten. Zo'n proces zorgt ook altijd voor veel ruchtbaarheid, waardoor de omstreden meningen nog meer publiciteit krijgen. Bovendien ontstaat door vervolging het risico dat de sprekers de volgende keer niet in het openbaar, maar clandestien zullen optreden."

Een bovengrondse radicaal is nog altijd beter dan een ondergedoken radicaal?

"Wel, dat is best mogelijk. De vrijheid van meningsuiting heeft ook een ventielfunctie: frustraties kunnen naar buiten komen én bekritiseerd worden. Dat ventiel afsluiten ontneemt mensen dat geweldloze middel en verhoogt het risico dat de onderdrukte frustratie een gevaarlijker uitweg zal vinden."