Een moeilijke evenwichtsoefening
In Venetië mocht Ballet Vlaanderen vorige week dansen in een van de mooiste theaters van Italië. Het ballet van artistiek directeur Sidi Larbi Cherkaoui straalt weer elegante ambitie uit. Heeft de wereldvermaarde choreograaf die nooit in Antwerpen is Ballet Vlaanderen uit het slop kunnen trekken?
Ze kunnen er niet genoeg van krijgen, de dansers. Ze hebben balletles - elke dag nog oefenen ze aan de barre hun arabesques, ronds de jambes en ports de bras - maar steeds weer grijpen ze naar hun smartphones om foto's te nemen van de prachtige zaal van Teatro La Fenice. Afgebrand en volledig verwoest in 1996, maar in volle glorie hersteld zoals het gebouwd is in 1792.
Het monumentale operahuis van Venetië is een van de meest prestigieuze van het land, en de overdadige gouden versieringen, imposante kroonluchter en dieprode pluche stoelen doen het fantaseren over glamoureuze Venetiaanse edellieden die hier ooit wonderlijke muziekstukken kwamen aanhoren.
Vijf keer geeft La Fenice de scène aan de dansers, niet mis voor een balletgezelschap uit Antwerpen. Drie balletten zorgen voor een avondvullend programma waar ook nu opgedirkte Italiaanse dames met bontjassen en deftige heren op afkomen. Exhibition van Sidi Larbi Cherkaoui is een groepschoreografie, een spel met gouden kaders over zien en gezien worden, en ook zijn zinnelijk succesduet Faunwordt hier gedanst.
Van de jonge, up-and-comingchoreograaf Jeroen Verbruggen - ooit danste hij zelf bij dit gezelschap - staat hier Ma Mère l'Oye,een poëtische dans over de verloren liefde van koningin Fabiola voor Boudewijn. Belgisch ballet van Belgische choreografen en met prachtige kostuums van de Belgische Tim Van Steenbergen: dit is een nationale homerun."Exhibition past hier zo mooi bij de zaal", vindt solist Philipe Lens. "De sierlijke gouden kaders waarmee we bewegen resoneren zo mooi met de zaal." Hij vindt ook dat de drie stukken goed weerspiegelen waar Ballet Vlaanderen vandaag voor staat. En wat is dat dan? "Een intuïtieve stijl gebaseerd op klassieke ballettechnieken." Zijn collega, principal Nancy Osbaldeston, knikt. "Ook de manier waarop tijdens Exhibition het podium verandert of het fijne handwerk: typisch Larbi."
Voor Ballet Vlaanderen is deze prestigieuze Venetiaanse excursie ook het startschot van een reeks buitenlandse tournees, na enkele jaren voornamelijk dansen in eigen land. Volgend jaar staat de dansers op scène in Madrid en Granada, dat is nu zo goed als zeker. En er lopen ook onderhandelingen met grote steden buiten Europa.
Al is het geen sinecure, hier geraken. De sneeuwval zorgt voor forse vertragingen van de vluchten naar Venetië --voor zo'n productie reist algauw vijftig man mee - en een paar crewleden en dansers moeten het dagenlang stellen zonder bagage.
En dan wordt een ballerina ook nog eens geveld door een vervelend virus en ligt ze twee dagen met koorts in bed. Haar rol wordt verdeeld over twee jonge invallers die op een paar uur tijd het ingewikkelde spel met de gouden kaders onder de knie moeten krijgen.
Het publiek merkt er niets van, maar na de voorstelling, bij een late pasta met wijn, wordt er bij de dansers opgelucht gepuft. "Vandaag was het echt alle hens aan dek. Die danseressen hebben echt de voorstelling gered." Eén afwezige: Sidi Larbi Cherkaoui zelf, de artistiek directeur die nu halverwege zijn termijn is. "Waar is hij?", mort een danser. Cherkaoui zit in Japan wegens andere verplichtingen. Hij heeft ook nog zijn eigen dansgezelschap Eastman, werkte dit jaar aan een musical met Alanis Morisette, maakte een felbejubelde choreografie voor Beyoncés optreden bij de Grammy's, choreografeerde voor Theater Basel en Martha Graham Dance Company. Volgens de danser wegen die vele engagementen op de compagnie. "We zijn geen modehuis met een eeuwenoude traditie waar je een grote naam kunt binnenloodsen, als uithangbord. De dansers hebben zorg nodig en dat doe je niet via de telefoon."
Want Cherkaoui hangt wel zowat dagelijks aan de lijn. Hij is op de hoogte van de vluchtvertraging, weet welke voorstelling goed ging en welke minder, hij belt de danseressen die op het laatste nippertje moeten inspringen.
Marktwaarde
Toen tweeënhalf jaar geleden werd aangekondigd dat Cherkaoui tweeënhalf jaar de leiding van het ballet op zich zou nemen, was daar wat commotie over. Was de wereldvermaarde maar hedendaagse choreograaf wel de geschikt om 's lands enige klassieke balletgezelschap te leiden? Betekende zijn aanstelling het einde van Het zwanenmeeren tutu's? En zou Cherkaoui in staat zijn de aanmodderende compagnie uit het slop te trekken?
Want Ballet Vlaanderen had er lastige jaren op zitten en het gezelschap liet zich vooral opmerkingen met conflicten. Kort samengevat: de succesvolle artistiek directeur Kathryn Bennett stapte in 2010 met slaande deuren op toen ze van toenmalig cultuurminister Joke Schauvlieghe (CD&V) een fusie met Opera Vlaanderen moest slikken.
Met haar opvolgster, de Portugese Assis Carreiro, brak een eerder kleurloze periode aan. De internationale interesse in het gezelschap was gering en na twee jaar werd Carreiro naar de uitgang begeleid. Enter Cherkaoui, in volle fusiebeweging en met een knoert van een opdracht: het dansgezelschap weer op de kaart zetten. En dan is er de vraag: is dat gelukt?
Hier staan ze alvast, in La Fenice, waar de kostuums en decorstukken met boten naar het teatro worden gebracht. Geen uitverkochte zaal, maar ze zit wel behoorlijk vol. "Niet evident hoor", vindt Cherkaoui. "Er zijn honderden balletgezelschappen die daar graag willen dansen en ze hadden evengoed kunnen kiezen voor een lokale compagnie uit pakweg Rome, want dat valt een stuk goedkoper uit."
De krant La Reppublica kondigde hun komst aan, "choreografische uitmuntendheid", schrijft het lokale Corriere del Veneto. En ook: "Faun bevestigt de techniek van dit kostbare gezelschap."
Onstabiel
Maar Cherkaoui is geraakt door die kritiek op zijn afwezigheid, al het is ook duidelijk niet de eerste keer dat hij het aanhoort. "Ik kwam in een erg onstabiele periode", zegt Cherkaoui. "Maar ons team groeit, de dansers verjongen en met Bart Van der Roost als nieuwe algemeen directeur waait er een frisse wind."
Hij noemt de Bolero van Ravel, Spartacus en Café Müller, de legendarische choreografie van Pina Bausch. "Ik ben heel fier op het gezelschap hoe ze die voorstellingen hebben gebracht." In februari regisseert hij met zijn artistieke partner Damien Jalet voor de opera Pelléas etMélisande waarin een aantal balletdansers meedoen, en waarvoor de grote Marina Abramović de scenografie verzorgt.
Al is het een precaire evenwichtsoefening, zegt hij. "In welke mate moet ik mezelf als kunstenaar op de voorgrond plaatsen?" Zijn buitenlandse avonturen krikken zijn marktwaarde op en openen ook voor de compagnie deuren die voor anderen gesloten blijven.
"Wij hebben als tweede balletgezelschap ter wereld Chronicle van Martha Graham (wereldvermaarde Amerikaanse choreografe, LB) mogen dansen. In ruil daarvoor heb ik voor haar compagnie een choreografie gemaakt", legt Cherkaoui uit.
En in het voorjaar dansten ze Café Müller,een wereldprimeur: Ballet Vlaanderen is het eerste gezelschap dat zich daaraan mag wagen. Maar daarvoor moest Cherkaoui gaan praten met elke danser die er ooit in meedeed, om uit te leggen waarom een gezelschap in Antwerpen geschikt is voor die iconische choreografie.
Cherkaoui: "Als ik van negen tot vijf in Antwerpen ben, dan kan zoiets niet. Want soms is geld alleen niet genoeg." Bart Van der Roost, de nieuwe directeur van Kunsthuis, waaronder het ballet en Opera Vlaanderen vallen, volgt hem daarin. "Cherkaoui moet je zien als een energie."
Van zijn voorgangers, werpt Cherkaoui nog op, werd ook niet verwacht dat ze ook choreografieën ontwikkelden. Net zoals zijn tegenhanger bij de opera, Aviel Cahn, geen opera's regisseert.
Tegelijk sluit hij een avondvullend programma niet uit, maar wil hij ook diversiteit. "Het lijkt mij ongezond om het ballet alleen mijn werk te laten dansen. Ik vind het even belangrijk om ervoor te zorgen dat een choreograaf als Édouard Lock kan doen wat hij wil, en ik ben ongelooflijk fier op de manier waarop de dansers zijn creatie hebben uitgevoerd. Ik ben dag en nacht met dans bezig, en ik denk dat het loont."
Radicale keuzes
Een jaar na zijn aanstelling leek het ook even mis te gaan. "Op papier gaat het uitstekend, maar het gevoel bij de dansers zit niet goed", zei een danser toen. Het seizoen zat er pas op en toen bleek dat vijftien dansers, een derde van de compagnie, na de zomer niet zou terugkeren. De ene helft omdat hun contract niet verlengd werd, de andere helft stapte zelf op.
Het gevoel leeft dat onze klassieke vorming niet gerespecteerd wordt, zei die danser toen, maar Ballet Vlaanderen spreekt nu van een storm in een glas water: van zwangerschappen tot partners die naar het buitenland gevolgd zijn, slechts twee dansers zouden effectief vertrokken zijn door artistieke meningsverschillen.
"Zo gek is dat ook niet", vindt Van der Roost. "Dansers hebben zo'n korte carrière. Ze willen zo veel mogelijk uit hun loopbaan halen en maken daarom meer radicale keuzes."
"Vorig jaar organiseerden we open audities, en dat was een gigantisch succes", vertelt Kiki Vervloessem, de company manager, ook. "We zagen jonge, pas afgestudeerde dansers maar ook mensen die bereid zijn hun vaste compagnie voor ons te verlaten. Ze voelen dat Ballet Vlaanderen een dynamisch huis is met toekomst."
Feit is dat Cherkaoui van Ballet Vlaanderen hamert op een balletgezelschap van de 21ste eeuw: klassiek gestoeld maar open en met een breed danspalet. Terugblikken naar de geschiedenis van het ballet is belangrijk, zegt hij, maar dat gaat verder dan De notenkraker en andere klassiekers.
"We mogen niet vergeten dat er de laatste vijftig jaar ook interessante choreografieën gemaakt zijn. Café Müller is zogezegd modern, maar het is al veertig jaar oud. Ik ben vooral geïnteresseerd in choreografen met een duidelijk verhaal."
Het publiek lijkt alvast erg geïnteresseerd: in 2016 bezochten 45.091 mensen een van de 51 balletvoorstellingen, en dat is 60 procent meer dan het recordjaar voordien. Bijna de helft van die toeschouwers kwam voor de allereerste keer naar het ballet (of opera) en ze zijn best jong: de gemiddelde leeftijd is 42 jaar en een kwart is 30 of jonger. De cijfers voor dit jaar heeft Ballet Vlaanderen nog niet gebundeld, maar ze maken zich sterk dat ze op hetzelfde elan voortgaan.
Niemand is nog bezig met het starre onderscheid tussen klassieke en hedendaagse dans, horen we. Die schotten brokkelen overal af. "We zijn geen klassiek verhalend ballet meer. We willen het publiek eerder uitdagen dan enkel pretty moves tonen" vertelt Nancy Osbaldeston. Philipe Lens beaamt: "Die tijd is voorbij."