Verguisd in Vlaanderen, geknuffeld in Nederland

Hemmerechts heeft materiaal gekozen dat uitstekend bij haar past. Zij is de auteur die alles een groezelige laag kan geven in stijl en enscenering. Seks, kinderspeelgoed, de Belgische aarde, noem het en Hemmerechts weet er een morsig tintje aan te geven. Niet mooi, maar precies wat dit verhaal nodig heeft." Getekend: Daniëlle Serdijn, literair recensente voor de Volkskrant.

Ze bedacht De vrouw die de honden eten gaf, waarin Kristien Hemmerechts in het hoofd kruipt van Marc Dutroux' vrouw Michelle Martin, met een puike vier sterren. Recensent Jeroen Vullings is in Vrij Nederland zo mogelijk nog positiever. "Een ijzingwekkend kunststuk", noemt hij Hemmerechts' nieuwste.

Leven collega's Stijn Vanheule (De Morgen), die de roman slechts een halve ster gaf, en Alexandra De Vos (De Standaard), die het heeft over "een lange, pijnlijke en vaak kleinzielige weeklacht", op een andere planeet? Nee, in Vlaanderen.

Pim Fortuyn

Niet dat het mengen van feit en fictie hier gevoeliger ligt. Dat denkt althans Elsbeth Etty, hoogleraar, recensente en auteur van Het ABC van de literaire kritiek. "Was er in Nederland een roman uitgekomen die in het hoofd kruipt van de moordenaar van Pim Fortuyn, dan zou dat even gevoelig hebben gelegen. Het heeft met afstand te maken. De zaak-Dutroux staat bij jullie in het collectieve geheugen gegrift, wij kijken er objectiever naar."

"Wat 9/11 is voor Amerika, is Dutroux voor Vlaanderen", beaamt Jeroen Vullings. "Het is een onderwerp waarover je als criticus onthecht moet kunnen schrijven. Als Nederlander heb ik daar geen last van." Al speelt ook het imago van Kristien Hemmerechts een rol. Etty: "In Vlaanderen heeft ze met tal van vooroordelen te kampen. Ze zou willen opvallen en daarom de controverse zoeken. Dat kleurt de Vlaamse recensies van haar werk. Bij ons is Hemmerechts geen controversieel figuur."

Griet Op de Beeck maakte volgens de critica hetzelfde mee. Haar debuut Vele hemels boven de zevende werd in Nederland unaniem jubelend ontvangen. In Vlaanderen werd het gejuich overstemd door negatieve, soms ronduit venijnige recensies - "een hemeltergende leeservaring", vond Knack. Etty: "Op De Beeck was bij jullie al bekend als columniste en journaliste. Dat verhoogt de kans op als recensies vermomde afrekeningen."

De figuur van de schrijver die de heldere blik op het oeuvre in de weg zit: ook Herman Brusselmans kan ervan mee spreken. In Vlaanderen dan, want in Nederland kan hij al jaren rekenen op een schare fans in het recensentengild. Arjen Fortuin, recensent voor NRC Handelsblad, pleitte er twee jaar terug zelfs voor hem de prestigieuze prijs der Nederlandse Letteren toe te kennen.

In onze contreien echter durft zijn status als BV de blik van critici al eens te vertroebelen. En ook zijn publicatiedrift speelt hem parten. Dat suggereerde hij onlangs zelf in deze krant in een artikel over - jawel - Kristien Hemmerechts. "Net als ik dat ben, is Kristien een meubelstuk in de Vlaamse literatuur geworden. Ze heeft altijd veel en snel gepubliceerd en daarmee loop je het risico dat mensen op den duur wat zuur reageren. 'Daar is ze weer met een boek.'"

'Tom Lanooie'

Soms lijkt het alsof ze de Vlaamse literatuur boven de Moerdijk nog maar net hebben ontdekt - Tom Lanoye wordt er soms nog als 'Tom Lanooie' uitgesproken. Maar volgens Jos Joosten, hoogleraar Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit Nijmegen, heeft de literaire kritiek in Nederland al veel langer oog voor Vlaamse auteurs. "Sinds het verschijnen van Het verdriet van België van Hugo Claus en de komst van schrijvers als Herman Brusselmans en Tom Lanoye midden jaren 80 kreeg de Vlaamse literatuur hier aandacht. Onderweg liep die aandacht af en toe een deuk op, maar door de bank genomen is ze er sindsdien altijd geweest."

Toch nam ze nooit zo'n hoge vlucht als de voorbije jaren. "Een blik op het palmares van de AKO-literatuurprijs en de Librisprijs spreekt boekdelen", zegt de Vlaamse literaire criticus Dirk Leyman. "Erwin Mortier, David Van Reybrouck, Peter Terrin, Dimitri Verhulst, Bernard Dewulf, Yves Petry: ze vielen allemaal in de prijzen. Nog steeds lees en hoor je in Nederland vaak dat de taal en stijl van onze auteurs zo charmant is. Het is een enge interpretatie, maar dat exotisme speelt wel een rol."