Meer regio's, meer ambtenaars

Toen in de jaren zeventig de oliecrisis een zware bres in onze welvaartstaat sloeg en de werkloosheid deed pieken, stond de overheid klaar om mensen zonder baan een job te bieden. Tussen 1970 en 1982 werden er 200.000 overheidsbanen gecreëerd. Het aantal ambtenaren steeg in een ruk naar 740.000. Hun aantal bleef relatief stabiel in de jaren tachtig en negentig. Hoewel de overheid toen fors moest besparen, bleven de ambtenaren buiten schot. Er kwam enkel een aanwervingsstop, waardoor de werkgelegenheid bij de overheid daalde tot 715.000 ambtenaren in 1997. In de dertien jaren die volgden, kwamen er 126.000 banen bij en groeide hun aantal tot een nieuw record van 841.000 ambtenaren.

De regionalisering van bevoegdheden doet de ambtenarij pieken. Zo verhuisde onderwijs naar de gemeenschappen, terwijl de gemeenten meer volk in dienst namen voor de politiehervorming. Intussen werkt bijna 80 procent van het overheidspersoneel bij hen. "De regionalisering heeft niet geleid tot meer efficiëntie van ons overheidsapparaat", concludeert Ivan Van de Cloot, hoofdeconoom van het Itinera Institute.

Met 4 ambtenaren per 100 inwoners telde ons land eind 2010 meer ambtenaren dan Griekenland en Frankrijk. Enkel Cyprus telt in de eurozone meer overheidsfunctionarissen. "Ons land is niet performant genoeg in het uitvoeren van zijn kerntaken", verklaart professor staatsfinanciën Wim Moesen (KUL) de cijfers.

Electoraal wingewest

Hierdoor is onze ambtenarij ook nog eens duurder dan andere landen, gemiddeld 2 procent van het bruto binnenlands product. "Het DNA van de ambtenarij met zijn vele politieke benoemingen is daarvoor verantwoordelijk", zegt Moesen. "De overheidsinstellingen waren voor politici een electoraal wingewest", zegt Van de Cloot. Ook de wafelijzerpolitiek werd vaak gebezigd: een job in het noorden van het land werd steevast gecompenseerd door een job in het zuiden.

De omvang en de kost van de ambtenarij weegt intussen zo zwaar op de Belgische begroting, dat de Nationale Bank hierover al een paar keer de alarmklok luidde. Gouverneur Luc Coene riep eergisteren de regio's en lokale besturen op te besparen op hun ambtenarenkorps. De Vlaamse overheid reageerde gepikeerd. "Coene komt te laat. We zijn na 2010 gestart met een besparingsoperatie", was te horen bij minister-president Kris Peeters (CD&V) en ambtenarenminister Geert Bourgeois (N-VA).

Opvallend. Er bestaan geen duidelijke cijfers over de evolutie van de ambtenaren in regio's. Volgens de Nationale Bank zijn er geen officiële cijfers voor handen. "Heel wat cijfermateriaal ontbreekt. Voor een land waar de mensen meer dan 50 procent van hun inkomen aan de overheid moeten afgeven, is dat wraakroepend", zegt Van de Cloot.

Uit een studie van Itinera blijkt dat per kop van de bevolking Vlaanderen meer ambtenaren telt dan Wallonië en Brussel. Als er gekeken wordt naar werkgelegenheidsgraad van ambtenaren liggen de kaarten anders. Dan staat Wallonië met zijn groot aantal werklozen op kop. Van alle Waalse loontrekkenden werkt 49,3 procent in overheidsdienst tegen 39,4 procent in Vlaanderen en 43,4 procent in Brussel.

Dienstencheques

Aan het feit dat België in de Europese ranking met zijn ambtenaren bovenaan staat, tilt Van de Cloot niet. "Alles hangt af van wat de overheid zelf doet en hoeveel taken ze uitbesteedt aan de privésector."

Stricto sensu telt België 841.000 ambtenaren. Als het bredere plaatje bekeken wordt genomen dan werkten er eind 2010 1,522 miljoen mensen voor de overheid. Het gaat dan ook over jobs in overheidsbedrijven, de gezondheidssector en de door de overheid gesubsidieerde jobs. Vooral die laatste categorie groeide fors.

Door de invoering van de dienstencheques steeg het aantal banen in die sector met 69 procent tot 320.000. De vergrijzing en de witte woede bracht het aantal gezondheidswerkers op meer dan 220.000.