Overschotvrouw zoekt man
Vrouwenemancipatie heeft in landen als China, Japan of Zuid-Korea tot 'overschotvrouwen' geleid: een groeiende groep van jonge vrouwen die ook na de dertig ongehuwd blijft.
We hebben lang genoeg gesproken over de emancipatie van vrouwen. (...) Om dat aan te pakken, moeten ook de mannen worden geëmancipeerd. (..) We moeten uitleggen dat iedereen, ook de mannen, daar bij gebaat is." Het is een uitspraak uit 1970 van de in 1986 vermoorde Zweedse premier Olof Palme. Bijna een halve eeuw na datum hoeven veel mannen niet meer overtuigd te worden van de voordelen van meer tijd voor de kinderen of de kans om dat formidabele kooktalent geregeld te ontplooien. Maar soms heeft emancipatie ook onbedoelde neveneffecten.
Vrouwen met de 'drie hoog' bijvoorbeeld, zoals ze dat in Hongkong noemen: hoge opleiding, hoog salaris en een grote onafhankelijkheid. Doorgaans komt er nog een vierde indicator bij: hoge huwelijksleeftijd. Wil geen man met een dergelijke dame in het huwelijksbootje stappen? 'Drie-hoog-vrouwen' zijn veeleisend. Voor minder dan een erudiete man met een extreem goed betaalde baan doen ze het niet.
Bovendien zijn ze zelf niet echt gegeerd. Uit recent onderzoek blijkt dat steeds meer Hongkongse mannen een eega uit China willen omdat die "traditioneler en docieler" zou zijn, en "meer geschikt om een familie mee te stichten". Te verstaan als: zij mag opdraaien voor de kids, terwijl manlief zich aan zijn baan en vrienden wijdt.
'Omhoog trouwen'
In een natie van 1,3 miljard zielen is er uiteraard voor elk wat wils. Maar de jongste vijf jaar hebben ook China's demografen het steeds vaker over 'shengnu', of 'overschotvrouwen': ongehuwde dames van 27 of ouder. In 1982, zo blijkt uit een onderzoek van de Brookings-Tsinghua Center for Public Policy, was hooguit 5 procent van de Chinese vrouwelijke laat-twintigers ongehuwd. Dertig jaar later bleek het al om 27 procent te gaan, goed voor minstens 7 miljoen stedelijke single vrouwen.
De Chinese overheid maakt er zich enigszins zorgen over, zo valt op te maken uit de columns op de website van de Chinese Vrouwen Federatie, de staatsvrouwenbeweging. "Mooie meisjes hebben weinig onderwijs nodig om een goede huwelijkspartner te vinden", zo viel daar in 2007 al te lezen. "Vrouwen met een middelmatig voorkomen denken hun kansen te verbeteren met een goede opleiding. Maar ze vergeten dat ze met het verstrijken van de jaren steeds minder waard worden. Tegen de tijd dat ze een doctoraat in de wacht hebben gesleept, zijn ze als vergeelde parels."
Waarom uitgerekend de Vrouwenfederatie met dergelijke giftige praat komt? Omdat het net hoogopgeleide vrouwen zijn die ongehuwd blijven en dus verzaken aan de 'plicht om de kwaliteit van de bevolking' te verhogen.
Wat bezielt die Chinese vrouwen? "Velen beschouwen het huwelijk als een val. Ze vrezen dat hun partner nog weinig moeite zal doen eenmaal ze getrouwd zijn en hebben om economische redenen geen echtgenoot nodig", zo legt de bekende seksuologe Li Yinhe uit. "Bovendien horen Chinese vrouwen traditioneel 'omhoog te trouwen'. Of zoals één van de respondenten in ons recente onderzoek het zei: een alfavrouw trouwt niet met een bètaman."
Niet trouwen houdt overigens niet in dat men maagdelijk blijft. Ook op dat vlak is er ontzettend veel veranderd. Had 15 procent van de bruiden in 1989 voorhuwelijks seksueel contact gehad, dan was dat percentage tegen 2007 al gestegen tot 60 à 70 procent. "Vooral jonge vrouwen hebben het gevoel dat ze weinig missen door niet te trouwen. Integendeel: aangezien ze over alle socioculturele rechten beschikken, weerhoudt niets hen ervan om elke avond op restaurant te gaan, te gaan dansen, of zich anderzijds met een vriendje te vermaken."
Invalman
Datzelfde fenomeen is al langere tijd bekend in Japan en Zuid-Korea. In de jaren tachtig vonden de Japanners er de term 'crisumasu keeki' (naar het Engelse christmas cake) voor uit.
Iedereen wil graag een kerststronk op 24 of 25 december, maar de sociale houdbaarheid ervan is extreem beperkt. De kerststronk als naam voor ongehuwde Japanse dames van over de 25 maakte tegen de jaren negentig plaats voor de zogenaamde 'boekweitnoedels', een traditioneel gerecht dat met Nieuwjaar wordt gegeten, maar ook niet veel later. Niet alleen de naam veranderde, ook de houdbaarheidsleeftijd: anno 2011 was meer dan één op de vijf 35- tot 39-jarige vrouwen ongehuwd.
Een en ander zorgt voor merkwaardige nieuwe fenomenen, in China evengoed als in Japan. De maatschappelijke druk om in het huwelijksbootje te stappen, blijft ongemeen groot. Als het vrouwelijke hoofdpersonage Natsuki in de Japanse animatiefilm Zomeroorlogen een vriend inhuurt om de rol van haar verloofde te spelen op de festiviteiten rond de negentigste verjaardag van haar grootmoeder, dan onderneemt ze niets vreemd. Veel leeftijdsgenoten opteren periodiek voor een invalman. Ook in China. Daar boden zo'n driehonderd onderneminkjes 'huurverloofdes' aan voor Chinees Nieuwjaar. Tegen een fikse prijs gingen die huiswaarts met ongehuwde vrouwen.
ZUID-KOREA
Vrouwen blijven massaal single
Zuid-Koreaanse vrouwen worden gemiddeld 38 procent minder betaald dan mannelijke collega's - de grootste loonkloof in de OESO. Bovendien worden ze sterk onder druk gezet om na het huwelijk hun baan op te zeggen. Blijven ze toch, dan wordt hen aangeraden om bevallingsverlof niet op te nemen. Resultaat: tussen 2005 en 2010 steeg het aantal ongehuwde vrouwen van 30-34 jaar van 10 tot 19 procent en onder de universitairen was dat zelfs één op de drie. De overheid werkt dan ook aan een programma om meer kinderopvang te voorzien en de loonkloof aan te pakken.