'Implosie dreigt voor de journalistiek'

Het verminderde vertrouwen van het publiek in de journalistiek, de afbrokkeling van de Nederlandse publieke omroep, de crisis in de krantensector en de gespannen verhouding tussen de oude en de nieuwe media: Hans Laroes had voldoende redenen om De littekens van de dag te schrijven. Het centrale thema is 'het belang van nieuws voor een nadenkende samenleving', zoals hij het in het voorwoord omschrijft.

Toen de banden met de traditionele doelgroepen werden doorgesneden, trokken de journalisten zich terug in een ivoren toren. Het voedde het wantrouwen van het publiek.

"In de tijd van de verzuiling kende iedereen zijn plek. De achterban was nadrukkelijk aanwezig. Het is goed dat de journalisten los zijn gekomen van hun achtergrond en de invloeden. Maar het nadeel is dat de journalistiek uiteindelijk op een eigen planeetje terechtkwam en niet veel meer te maken wilde hebben met het publiek. Dat is weer tegen de journalistiek gaan werken, merkten we sinds Pim Fortuyn in Nederland. De journalistiek werd plotseling een instituut waartegen je je moest verzetten."

En dan is er ook nog het conservatisme van de gemiddelde journalist. "Ze beschouwen zichzelf als mensen van goede wil. Ze staan open voor veranderingen, vinden ze. Dat is ook zo, maar zo gauw het over hun eigen redactie gaat, hun eigen werkwijze, houden ze de boot af. 'Ho maar, wij weten wel hoe het werkt.' Daarmee missen ze kansen op vernieuwing."

Laroes werkte in het eerste deel van zijn loopbaan voor diverse regionale kranten. In 1988 stapte hij over naar de televisie en trad hij als parlementair verslaggever in dienst bij de NOS. In 2002 werd hij hoofdredacteur van NOS nieuws. In 2011 verliet Laroes de nieuwsdienst van de Nederlandse openbare omroep.

In De littekens van de dag legt hij naar Angelsaksische gewoonte verantwoording af voor zijn daden als hoofdredacteur van het NOS journaal. Hij had er behoefte aan, zegt hij. De voornaamste drijfveer om het boek te schrijven was echter zijn bezorgdheid over de journalistiek, over de kwaliteit van de informatievoorziening.

Nader gespecifieerd: de journalistiek dreigt te imploderen. "Het nieuws wordt op internet met hoge snelheid rondgepompt, maar dat is niet hetzelfde als het maken van de echte verhalen; de verhalen waarin wordt verteld hoe het precies zat met de bankencrisis of de regeringsformatie. Het snelle nieuws moet ook goed zijn, het moet kloppen, maar de betekenis van de journalistiek, van slow journalism, zit in het geduld waarmee verhalen kunnen worden uitgezocht. En daar maak ik me zorgen over. Het is de vraag of de journalistiek zoals we die kennen, zal overleven. De kranten staan onder grote druk, de publieke omroep wordt belaagd."

Bezuinigen

Bezuinigingen vormen een ernstige bedreiging. "Niet zo heel lang geleden werkten er bij Wegener (Nederlandse mediagroep gespecialiseerd in regionale kranten, PO) 2.000 journalisten. Aan het eind van het jaar zijn dat er 900. Wegener staat niet alleen. Er zat misschien vlees op de botten, en misschien kon er best wat vanaf, maar de journalistiek is de afgelopen jaren heel veel geheugen kwijtgeraakt. En heel veel capaciteit om verhalen te maken."

Ook de krimp bij de publieke omroep vormt volgens hem een aanslag op de kwaliteit van de nieuwsvoorziening. Er is ook een keerzijde, volgens Laroes, die zich daarmee onderscheidt van de meeste pleitbezorgers van de publieke omroep. Een visie op lange termijn over de eigen organisatie ontbreekt volgens hem in Hilversum.

"Er is nu alleen maar een soort incidentenstrategie. Hoe gaan we bij de publieke omroep om met de bezuinigingen die Rutte I heeft opgelegd? En met de honderd miljoen euro die Rutte II daar nog eens bij heeft gedaan? Maar niemand zoekt naar een oplossing voor de lange termijn." Hij voorspelt dat het oude systeem van de omroepen "in elkaar zal lazeren".

"Het aantal leden van omroepen is niet meer de juiste uitdrukking van het draagvlak. Het systeem moet veranderen, maar door de arrogantie van vorige generaties omroepvoorzitters is er een situatie ontstaan waarin Den Haag Hilversum niets meer gunt. Dat is een extra reden om voor 2018 of 2020 de kerntaken opnieuw en scherp te formuleren. En daaromheen kan een andere organisatie worden gebouwd, in een soort contract met de samenleving.

"Ik ben ervan overtuigd dat één organisatie beter in staat is pluriform te zijn dan acht of tien of twaalf. Want de kwantiteit zegt niets over het geheel. De verhouding tussen het land en Hilversum, en tussen Den Haag en Hilversum, wordt overschaduwd door negatieve beeldvorming over het omroepsysteem. Dat moet worden doorbroken. Anders wordt er bij elke volgende kabinetsformatie wéér een greep in de kas gedaan. Omdat niemand het systeem wil verdedigen."

Van de overheid valt volgens Laroes niet veel te verwachten. "De publieke omroep is voor politici blijkbaar een pot met geld waar ze zo nu en dan een greep in kunnen doen, denkend dat dat allemaal kan en dat niemand er iets van merkt."

Den Haag zou beter moeten weten, zegt Laroes. "Mediabeleid gaat niet om geld, maar om de vraag wat voor soort land we willen zijn. We willen bijvoorbeeld een goed wegennet hebben, en goede dijken, maar informatie is ook een basisvoorziening. Dat kost wat, maar je moet het er voor over hebben. Als de journalistiek implodeert, hebben we een groot probleem."

De journalistiek denkt er nog steeds te luchtig over, heeft Laroes gemerkt. "Wij houden het heus wel vol, is de overheersende gedachte. Terwijl er veel te veel vragen zijn, en veel te weinig antwoorden."

Solidariteit is dringend gewenst. "Hoogwaardige journalistiek kost geld. De journalist die de tijd krijgt om op zoek te gaan naar verhalen, die de bronnen heeft en de kennis, die journalist loopt gevaar. Voor research heb je professionals nodig, en een echte redactie. Dan heb je niet genoeg aan Twitter of een blog, hoe boeiend dat ook is."

De journalistiek moet er volgens hem meer aan doen om dat onder de aandacht te brengen. Nieuws kost geld, te betalen via belastingen of een abonnement. "De publieke nieuwsvoorziening loopt gevaar. Kranten moeten af van de hoge rendementseisen waarmee iedereen gek wordt gemaakt. En dat vijanddenken ten opzichte van de publieke omroep moet ophouden."

Laroes pleit voor een systeem waarbij de media samen optrekken. "Nu loeren we vanuit schuttersputjes naar elkaar, en soms zijn er beschietingen. In plaats daarvan moet iedereen heel snel een cruciale vraag beantwoorden: hoe faciliteren we een goede informatievoorziening?"

Hans Laroes, De littekens van de dag. Uitgeverij Balans, 17,95 euro.