1 Vooroordelen zijn gevaarlijk

"Vooroordelen kunnen worden misbruikt, zeer zeker. Net als zoveel andere ideeën, redeneringen en interpretaties", zegt Adam Sandel, de Amerikaanse filosoof die met Ruimte voor vooroordelen een lans breekt voor 'betrokken denken', wat betekent dat je niet losstaat van de wereld.

"Redeneren en vooroordelen hebben zijn niet aan elkaar tegengesteld. Met vooroordelen bedoel ik niet haat en discriminatie, ik heb het over een breder kader waaraan je niet kunt ontsnappen. We redeneren altijd vanuit vooroordelen, vanuit de tradities waaruit we komen. We denken binnen het kader van een specifieke tijd en plaats in de wereld. Sommige vooroordelen kunnen in sommige omstandigheden nuttig zijn om een juist oordeel te vellen of te begrijpen wat er gebeurt."

2 Vooroordelen vernauwen je visie

"Door rekening te houden met je vooroordelen zie je het ruimere plaatje", stelt Sandel. "Als we proberen om zonder vooroordelen naar iets te kijken, dan sluiten we eerdere ervaringen uit. Je moet net bewust gaan kiezen welke elementen je laat meespelen en welke niet."

Hij geeft het voorbeeld van het blind beoordelen van papers en examens, waarbij de examinator niet weet wiens werk hij naleest. "Zo laat je je niet beïnvloeden door het beeld dat je van iemand hebt. Maar ik wil wél weten wie welke paper heeft geschreven. Zo kan ik die vergelijken met eerdere verhandelingen en heb ik achtergrondinformatie over hun werk. Het is je verantwoordelijkheid als leraar om vooroordelen eruit te filteren die er niet toe doen. Stel dat een student van sport houdt en jij ook, dan moet je dat vooroordeel bewust uitsluiten. (lacht) Als je je niet bewust bent van je eigen vooroordelen, dan heb je een probleem."

3 Slimme mensen kunnen hun vooroordelen uitschakelen

Filosofen als René Descartes en Francis Bacon beweerden met grote stelligheid dat je pas wetenschappelijke kennis kunt vergaren als je zonder vooroordelen naar de wereld kijkt. "Wat echt is, moet onveranderlijk zijn, onbetwijfelbaar en meetbaar volgens een algemene standaard. Dat was hun visie op wetenschap", vat Sandel samen. "Maar het is niet mogelijk om zonder vooroordelen over iets na te denken. Zelfs wanneer je denkt dat je eraan ontsnapt, doe je dat eigenlijk niet. Een deel van redeneren is net dat je je eigen vooroordelen kritisch onder ogen ziet."

"Er bestaat geen uitgangspunt dat volledig losstaat van de geschiedenis en de culturele tradities", vult vader Michael, zelf een gereputeerd filosoof, aan.

4 Zonder vooroordelen oordeel je vrijer en beter

Wie geen afstand neemt van zijn vooroordelen, is de slaaf van zijn veronderstellingen. Dat is de tweede reden waarom Descartes en Bacon zo bevooroordeeld waren jegens vooroordelen. "De tradities waarbinnen je bent grootgebracht, zouden je vrijheid van denken belemmeren", zegt Sandel. "Maar het is niet zo dat een deel van ons brein kritisch nadenkt over dingen terwijl een ander deel onze vooroordelen bewaart. Dat zijn geen gescheiden werelden."

Michael knikt. "Ik heb mijn zoons boek gelezen als filosoof én als vader. Die twee dimensies gaven het boek voor mij een speciale betekenis en belang."

"En mijn vaders feedback was behoorlijk stevig", glimlacht Adam. "Hij was strenger dan de meeste andere lezers."

5 Vooroordelen verhinderen contact met andersdenkenden

Zelfverklaarde wereldburgers verkondigen graag dat ze zich bevrijd hebben van hun roots en daardoor makkelijker contact kunnen leggen met mensen uit andere culturen. Zij maken zichzelf iets wijs. "Om een andere cultuur te leren kennen en om wereldburger te zijn, moet je je bewust zijn van de tradities waaruit je zelf voortspruit. Als je je eigen achtergrond hebt bestudeerd en de tegenstrijdigheden erkent, dan ben je beter voorbereid om het buitenland te verkennen en echt iets bij te leren."

Je moet weten waar je vandaan komt om ergens te geraken? Sandel knikt. "Wanneer je een vooroordeel onder ogen ziet, dan betekent het niet dat je eraan blijft vasthangen. Reizen en lezen zijn manieren om je eigen vooroordelen te ontdekken en desnoods overboord te gooien. Een ander zijn waarheid kan de jouwe vervormen. Door te discussiëren met andere mensen ontdek je bij jezelf vooroordelen die je tevoren nog niet had opgemerkt.

"Soms rijd je jezelf vast met een vooroordeel dat discutabel is of gewoon verkeerd is. Dat gebeurt bijvoorbeeld wanneer je een detectivefilm bekijkt. Je vooroordelen kleuren je interpretatie, tot een plotwending opeens alles omgooit en de film een heel andere richting uitgaat."