De magie in de dwerg
Van risee in de freakshow via dansende duivel in ‘Twin Peaks’ tot ster van een zondagavondhit op Eén. In de wereld van film en televisie heeft de dwerg de voorbije eeuw grote sprongen voorwaarts gemaakt. Want ook dwergen zijn ooit klein begonnen.
Een bizar varkensmasker, een gespierd torso en een blote reet: meer had acteur Chris Willemsen - op zijn website om- schrijft hij zichzelf als ‘dwergacteur’ - niet nodig om half Vlaanderen te choqueren. Met nog twee afleveringen te rijden tekent Willemsen, in de huid van bordeelcrimineel Jimmy, nu al voor dé scharnierscène van De Ronde. En is Jimmy plots een gespreksonderwerp van trein tot toog. “Iedereen noemt mij nu ‘de dwerg van De Ronde”, zei Willemsen daar al over. “Ik beschouw het als een compliment.”
Met zijn typische tred, scheefgetrokken morfologie en mysterieuze verschijning plaatst acteur Chris Willemsen zich alvast in een lange rij filmdwergen (zie kader, LDW). “De laatste jaren merk je dat in kwaliteitsvolle fictie de grens van de realiteit steeds meer doorgeprikt wordt”, zegt Sofie Van Bauwel, professor media- en televisiestudies aan de UGent. “Bij Lost gebeurde dat door een ijsbeer, in De Ronde door een dwerg. Een mysterieus personage, dat de donkere zijde van het leven, het ongeziene in beeld brengt. Zonder verdere uitdieping. Dat past perfect in de Amerikaanse traditie van de auteurscinema.”
De intussen beruchte Havana-scène leest dan ook als een knipoog van regisseur Jan Eelen naar de Amerikaanse king of weird David Lynch. In zijn tv-epos Twin Peaks laat Lynch slag om slinger ‘The Man from Another Place’ opdraven, als vleesgeworden poort naar een andere realiteit. Het mannetje (gespeeld door Michael J. Anderson, LDW) met de excentrieke danspassen verkondigt met lijzige stem profetieën in de strijd van agent Cooper tegen het kwaad. Zijn aparte voorkomen maakt hem tot de belichaming par excellence van het hoofdthema van de serie: de eeuwige strijd tussen goed en kwaad.
“Lynch is daar inderdaad een meester in”, aldus Van Bauwel. “Maar ook vroeger, tot bij de heel oude reality’s waar circusartiesten gevolgd werden, was film het medium bij uitstek om afwijkende lichamen in beeld te brengen.” Niet te missen titel hierbij is Ook dwergen zijn klein begonnen (1970), een satirische prent van Werner Herzog met enkel dwergen in de cast.
Rariteitenkabinet
“Het ten tonele voeren van dwergfiguren is van alle tijden”, vertelt Stefaan Top, KU Leuvenprofessor volkskunde op rust. “In de loop van de negentiende eeuw is men daarmee begonnen: expo’s, festiviteiten en attracties op kermissen die volop focusten op mindervaliden. Alles wat afweek van het normale werd in the picture geplaatst, bij wijze van rariteitenkabinet. Vooral in de VS scoorden deze bedenkelijke freakshows al snel bij een breed publiek.” Sla er het succes van de HBO-reeks Carnivale maar op na: vrouwen met baarden, butlers met kikkerhoofden en driftige dwergen liggen goed in de (televisie)markt.
De kiem van onze adoratie voor aberratie ligt volgens Top in de ontdekkingsreizen: Columbus als circusmeester. “De plotse fascinatie voor dergelijke exotische figuren houdt verband met de ontdekkingsreizen uit de 15de en 16de eeuw”, aldus Top. “Aan de andere kant van de wereld werd men geconfronteerd met mensen met een compleet andere taal, huidskleur, morfologie, gedrag... Dat was fascinerend. In eerste instantie werden de vreemde verhalen meegebracht, later ook de mensen zelf. Er was een jacht op alles wat vreemd was.”
Staat het podium aanvankelijk nog opgesteld in pompeuze circustenten en schimmige achterafzalen, dan springt ook de filmwereld al snel op de kar. Na de populaire freakshows van Barnum en Bailey, met dwergfiguur General Tom Thumb in een glansrol, ontpopt vooral de horrorfilm Freaks (1932) van Tod Browning zich als mijlpaal. “In het interbellum, zeker in de VS, werden de dwergen regelmatig opgevoerd”, zegt Top. “Net als vampieren moesten ze de angst voor het onbekende uitbeelden en fungeerden ze als publiekstrekker.”
Meer nog: de voormalige risees van de freakshow weten hun mismaaktheid tot broodwinning om te toveren. Sommige groeien zelfs uit tot heuse vedetten, zoals Otis de Kikkerman met onvolgroeide ledematen. “Het geeft hen een geweldige psychologische kracht om zich te profileren als een volwaardig iemand, die normaal kan denken, dansen, spreken en bewegen”, aldus Top. “Door hen normaal te laten acteren wordt het taboe doorbroken.”
In het Oude Egypte werden ze vergoddelijkt, anno 2011 kleuren ze een kijkcijferkanon. Dwergen in de populaire cultuur, de carrièresprongen zijn vreemd. En groot.