'Mark Rutte heeft ons beroofd en achtergelaten'

16 augustus 2012 is een datum die in het geheugen van de Groningers gegrift staat. Die dag deed zich in de regio een aardbeving voor van 3,6 op de schaal van Richter. Deze beving nabij het dorpje Huizinge was niet de eerste maar wel de zwaarste schok in Groningen. En ook na Huizinge bleef de aarde beven en trillen. Honderden aardschokken werden geregistreerd. Dit jaar alleen al waren het er 26.

De aardbevingen worden veroorzaakt door grootschalige gaswinning van de NAM, de Nederlandse Aardolie Maatschappij die in handen is van Shell en ExxonMobil. Ook de Nederlandse overheid heeft een belangrijke participatie. De gaswinning zorgt voor bodemdalingen die op hun beurt aardschokken teweegbrengen.

Lange tijd was dat een risico dat de NAM en de regering er graag bij namen want de opbrengsten van de gaswinning zijn enorm. Tussen 1960 en 2015 leverde het gas 285 miljard op. 2013, het jaar waarin Groningen letterlijk op zijn grondvesten daverde, werd qua winst een topjaar: de staat hield er 15 miljard aan over; een fantastisch begrotingscadeau dat onder andere geïnvesteerd werd in infrastructuurprojecten zoals de hogesnelheidslijn.

Maar de impact van de aardschokken op de bewoners is enorm. Sinds 2012 liepen er 76.000 schademeldingen binnen. Veel huizen zijn letterlijk uit hun voegen gebarsten, honderd woningen moesten worden afgebroken, nog veel meer gebouwen hebben onderstutting nodig. De ramp zorgt ook voor een mentale opdoffer: 14.000 mensen verklaarden dat ze zich niet meer veilig voelen in hun woning en 4.000 mensen kampen met psychische klachten en angstgevoelens.

De NAM zag zich dan ook geconfronteerd met duizenden schadeclaims. Ook Jan en Liefke Munneke-Bos uit het dorpje Krewerd leden grote schade aan hun boerderij. Hun mooie huis in Amsterdamse-schoolstijl en de grote aanpalende schuur uit de negentiende eeuw raakten door de aardschokken helemaal ontwricht. Momenteel leeft het echtpaar in een krap appartement in een woon- en zorgcentrum voor 55-plussers op tien minuten rijden van de boerderij.

"De gedeeltelijke vernieling van ons huis was natuurlijk een grote tegenvaller", zegt Jan. "Maar we gingen ervan uit dat de NAM haar verantwoordelijkheid zou nemen en de schade zou vergoeden. Dat bleek ook uit de eerste signalen: de gedupeerden zouden voor 100 procent vergoed worden." Maar dat sloeg tegen. "Al vanaf het eerste bezoek van de schade-inspecteur gebeurden er rare dingen. Die man zag de meeste beschadigingen over het hoofd of weigerde ze te noteren. We moesten hem zelf tonen waar er scheuren en gaten waren. Iedereen kon die beschadigingen zien, behalve die meneer. Het eerste schadeverslag sloeg dan ook nergens op waardoor we klacht moesten indienen om een tweede inspectie aan te vragen."

Geert Wilders op bezoek

Het echtpaar Munneke kwam terecht in een bureaucratische doolhof. De procedure voor schadevergoeding zou vier jaar aanslepen en zat vol kafkaiaanse obstakels. Liefke: "Er waren voortdurend afleidingsmanoeuvres. Zo ontvingen we op een dag een schaderapport met een bijgevoegd strookje dat we moesten ondertekenen. Op dat stukje papier stond dat we ons akkoord verklaarden voor een schadevergoeding van 12.000 euro. Een peulschil van de totale renovatiekosten. Alleen al de onderstutting van onze schuur is een peperdure aangelegenheid. Wij legden ons niet neer bij dit dictaat, maar heel veel mensen hebben dat strookje wél ondertekend en kwamen terecht in een situatie waarbij ze onvoldoende middelen hadden om hun woning te renoveren. Hun woonst verkopen kon ook niet, want de waarde is door de schade en het aardbevingsgevaar gekelderd. Ze zitten vast."

Tot hun verbazing kregen Liefke en Jan op een dag Geert Wilders op bezoek op hun boerderij. "Op zich verliep dat correct. De heer Wilders luisterde naar ons verhaal en daarna vertrok hij weer. Maar we hebben wel behoorlijk wat negatieve reacties gekregen van andere gedupeerden. Plotseling dachten velen dat wij pro-Wilders waren, terwijl dat helemaal niet het geval is. Ja, je maakt wat mee na zo'n aardbeving."

Pas in oktober 2016 haalden Liefke en Jan hun slag thuis en kregen ze voldoende middelen toegezegd om hun boerderij op een correcte wijze te herstellen en te versterken. De werken aan hun woning zijn volop aan de gang, tegen het najaar hopen ze naar hun huis terug te keren."

Vaak was de werkwijze van NAM en overheid bedenkelijk. Zo werd een aantal schoolgebouwen door experts als instabiel verklaard maar omdat er volgens andere onderzoekers geen nieuwe aardschokken zouden komen, werden de schoolgebouwen toch toegankelijk verklaard en bleven de lessen er plaatsvinden. De terechte vragen van schoolkinderen en ouders hoe experts zo zeker konden zijn dat er geen schokken meer zouden komen, bleven onbeantwoord.

Het waren trouwens niet enkel de gedupeerden die zware kritiek leverden op de NAM en de regering. Ook rechters en onafhankelijke experts stelden de slachtoffers keer op keer in het gelijk. Met name een uitgebreid rapport van de Onderzoeksraad voor Veiligheid laat geen marge voor interpretatie: "In de besluitvorming stond het belang van winning op de eerste plaats: een maximale opbrengst, optimaal gebruik van de Nederlandse bodemschatten en continuïteit in de gasvoorziening. (...) Risico's voor inwoners werden niet onderkend."

Verschillende rechters kwamen tot de conclusie dat de Nederlandse staat van januari 2013 tot november 2015 "onrechtmatig handelde door de gaswinning niet terug te schroeven". Onlangs nog besliste een rechtbank in Assen dat de NAM ook aansprakelijk is voor de immateriële schade van de aardbeving. De 127 eisers krijgen schadevergoedingen voor het feit dat ze lijden aan slapeloosheid, vermoeidheid, angstaanvallen en hartkloppingen." In zijn vonnis gaf de rechter de NAM een veeg uit de pan. "De NAM bagatelliseert de situatie."

Dit wanbeleid zorgde ervoor dat veel Groningers bijzonder boos zijn op premier Mark Rutte en diens minister van Economische Zaken Henk Kamp, beide van de liberale VVD. De volkswoede werd nog aangewakkerd door onthullingen van milieu-organisaties, waaruit blijkt dat Shell-verantwoordelijken en regering voortdurend met elkaar overlegden. Zowel het schrijven van beleidsstukken, de beantwoording van parlementaire vragen als het opstellen van mediareacties gebeurde in zeer nauw onderling overleg. Dat blijkt uit officiële documenten die de vereniging Milieudefensie via de wet op de openbaarheid van bestuur in handen kreeg.

Hoe boos de Groningers zijn, bleek onlangs nog tijdens een uitzending van Pauw & Jinek waarin premier Mark Rutte op een bepaald moment werd uitgescholden door enkele van de aanwezige slachtoffers die bordjes omhooghielden met de boodschap 'Not my premier'.

Russische roulette

Onder anderen Dick Kleijer kreeg tijdens die uitzending het woord. Kleijer is een van de drijvende krachten van de Groninger Bodembeweging, een belangenvereniging met 4.000 leden. We ontmoeten Kleijer in het aardbevingsdorp Loppersum. Hij is nog steeds woest. "Groningen is in deze kwestie behandeld als een koloniaal wingewest. De regering ging met ons gas aan de haal en liet ons vervolgens achter in een rampgebied. Ze speelden Russische roulette met ons. Onze veiligheid en die van onze kinderen moest het afleggen tegen winstbejag. Rutte heeft de Groningers opgeofferd voor gaswinsten. Door en door cynisch en paranoïde zijn we ervan geworden. Ons wantrouwen tegenover de politiek is totaal."

Kleijer zegt dat Nederland niet verbaasd hoeft te zijn als veel Groningers woensdag niet gaan stemmen of uitwijken naar meer extreme partijen als de PVV en de SP. "Rutte en co. hebben de voedingsbodem gecreëerd voor populisme en radicalisering. Het vergif en de verzuring is in heel de regio doorgedrongen. Ikzelf zal mijn cynisme op 15 maart onder controle proberen te houden. Niet gaan stemmen of onverstandig stemmen: dat zou betekenen dat ik zwicht voor de verzuring, en die eer wil ik Rutte niet gunnen."

Later op de dag brengen we met Liefke en Jan een bezoek aan hun geliefde boerderij. De renovatiewerken zien er indrukwekkend uit. Onder het hoge dak van de schuur is een zware metalen constructie aangebracht. Liefke: "We moeten nog enkele maanden volhouden en dan kunnen we hier weer wonen en zal er een einde komen aan deze nachtmerrie. Maar ons geduld wordt wel op proef gesteld. Je ziet dat de sneeuwklokjes en de narcissen al aan het uitkomen zijn. De lente begint en straks staan de fruitbomen weer in bloei. We zullen er dit jaar nog niet van kunnen genieten, helaas. Het voelt een beetje alsof we de lente en de zomer al een paar keer hebben moeten overslaan." "Niet te veel aan denken Liefke", zegt Jan. "We zijn bijna terug thuis."