Eén busje zet Brussel op stelten

Rond de Hallepoort, waar het incident zich voordeed, werd meteen een perimeter ingesteld. De gasflessen, een volle en een lege, zouden tot ontploffing zijn gebracht; er waren twee knallen te horen. Maar al snel werd de veiligheidszone opgeheven. "Het lijkt er sterk op dat er nooit enige ernstige dreiging was", zei Olivier Van Raemdonck, de woordvoerder van minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA). "Maar je kunt het in de gegeven omstandigheden niemand kwalijk nemen dat men het zekere voor het onzekere wilde nemen." Zo werd het kabinet-Jambon de hele tijd op de hoogte gehouden door het crisiscentrum.

Over de precieze bevindingen wil het parket vandaag pas communiceren. "We kunnen, om evidente redenen die te maken hebben met het onderzoek, op dit moment geen informatie geven over de identiteit of de achtergrond van de man die gearresteerd werd", klonk het gisteravond. Intussen circuleerde wel de naam Majid A., een teruggekeerde Syrië-strijder die in 2016 veroordeeld werd tot vijf jaar cel met uitstel.

Geen Brussels fenomeen

De combinatie van al die elementen deed Brussel bijna een jaar na de aanslagen van 22 maart meteen in paniek schieten. Vorige zaterdag deed zich al iets soortgelijks voor toen concertzaal AB een tijdlang volledig werd ontruimd na een bommelding. "Een koppel wandelde voorbij de concertzaal toen ze iemand hoorden zeggen dat ze beter niet naar binnen zouden gaan, omdat het er 'boem' zou doen", vertelde de politie. Het koppel deed aangifte, maar het bleek vals alarm.

"Het is een perfect normale reactie van een samenleving die op haar hoede is", zegt Damiaan Denys, hoogleraar psychologie en filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. "De combinatie van een Syrië-strijder met gasflessen midden in Brussel is dan ook niet geruststellend. Ik snap dat mensen dan zenuwachtig worden."

Dit is geen Brussels fenomeen, zegt Denys. "Ook in Amsterdam zou dit nieuws alle alarmbellen doen afgaan. Het feit dat Brussel vorig jaar die aanslagen heeft meegemaakt, doet daar natuurlijk nog een schep bovenop. Onze samenleving is veranderd: we kunnen niet meer vrijblijvend op een luchthaven rondlopen of de metro nemen. En dat zal nog een hele tijd duren. 22 maart ligt nog maar net achter ons. Niemand wil dit veronachtzamen en de oorzaak zijn van een nieuw drama."

De reactie van de politie was dus zeker niet overdreven. "Het zou erger zijn als men dit zou proberen te verhinderen door bijvoorbeeld moslims te verbieden nog met gasflessen rond te rijden. Dan gaan we naar een 1984-achtige toestand, en dat wil niemand", zegt Denys.

Terug naar jaren 80

Ook moraalfilosoof Katleen Gabriels (VUB) vindt de reactie van de man in de straat volstrekt normaal. "We zijn gewoon heel slecht in risico-inschatting. Dat is niet bizar: sinds Parijs zijn er in Europa een paar aanslagen gepleegd en is de dreiging nooit uit de media geweest. Mensen dreigen zo het reële risico niet meer te zien. Wanneer bijvoorbeeld een school in Hasselt nog weigert op uitstap naar Brussel te gaan omdat het er 'gevaarlijk' is, wordt die angst in de mensen hun hoofden geplant. Maar dat is niets nieuws. In de jaren 80 was er ook zo'n aanhoudende dreiging met de CCC en de Bende van Nijvel, en durfden mensen 's avonds niet meer naar de supermarkt."

Angst is nu eenmaal iets waar we makkelijk aan toegeven, omdat we zo zijn geprogrammeerd. "We laten ons niet leiden door de feiten, maar door de gevoelens die terreur bij ons oproept", stelt Gabriels. "Er bestaan tal van studies die de reële dreiging in kaart proberen te brengen. Zo heb je statistisch gezien veel meer kans om thuis te sterven, door op je sokken van de trap te vallen. Maar dat weerhoudt mensen er natuurlijk niet van om de trap te nemen. We moeten dus leren onze angst te rationaliseren, maar dat is moeilijk omdat de emotie overheerst. En die kun je niet zomaar uitschakelen."