De metalen jaarringen van een boom
Eric Rinckhout polst in de woensdagreeks 'De curator kiest' negen weken lang naar het favoriete kunstwerk van conservatoren in een museum of privécollectie. Het gaat om een werk dat zich om een of andere reden in het depot bevindt. Vandaag stelt Sara Weyns van het Antwerpse Middelheim Museum Mama van Jef Geys aan u voor.
'Mijn lievelingswerk, Mama van Jef Geys, geeft perfect weer waar wij mee bezig zijn en toont ook onze specifieke problemen', zegt Sara Weyns (34), hoofd presentatie van het Middelheim Museum in Antwerpen. 'Wij moeten nu eenmaal zoeken naar een evenwicht tussen levende natuur en goede kunst.'
Het Middelheim is een openluchtmuseum, letterlijk een beeldenpark, een levende plek waar sculpturen en installaties in het groen opgesteld staan: onderhevig aan de seizoenen en de natuurelementen. Middelheim geeft een overzicht van meer dan een eeuw beeldhouwkunst: van Auguste Rodin, Rik Wouters en Henry Moore tot Juan Muñoz, Carl Andre en Thomas Schütte.
Jef Geys (°1934, Leopoldsburg) had pas in 1999 zijn eerste grote tentoonstelling in Middelheim, hoewel hij op dat moment al grote exposities in binnen- en buitenland achter de rug had. In Middelheim determineerde hij planten en op die plekken plaatste hij in totaal 110 erotische tekeningen. Die werken zijn nooit in de collectie terechtgekomen, maar na de tentoonstelling waren er wel gesprekken met Geys over de mogelijke aankoop van een werk.
Het is een gebruikelijke procedure bij Middelheim om van exposerende kunstenaars een werk te verwerven, zoals dat recent gebeurde met Erwin Wurm en Antony Gormley. Bij Geys duurde de acquisitie wat langer: uiteindelijk werd in 2002 het werk Mamaaangekocht.
"Mamavan Jef Geys bestaat uit zeven ringen die rond beukenbomen werden bevestigd", zegt Sara Weyns. "Elke ring bestaat uit een ander materiaal: ijzer, zink, messing, koper, aluminium, lood en tin. Ze hebben verschillende diameters en werden op verschillende hoogtes bevestigd."
"Een ring kan diverse betekenissen hebben. Hij kan de uitdrukking zijn van een symbolische band, zoals een huwelijk. Op die manier kun je de ringen van Jef Geys als een liefdevolle omhelzing zien. De ring kan ook verwijzen naar de jaarringen van de boom en zo indirect verwijzen naar de tijd die voorbijgaat." De boom, die diep geworteld is in de grond, symboliseert dan tijd en ouderdom, die door de ring omarmd wordt.
"Maar", voegt Sara Weyns toe, "een ring kan ook begrenzing uitdrukken, een belangrijk thema bij Jef Geys, en zelfs beklemming en verstikking. Dat laatste is in Middelheim zelfs erg letterlijk te nemen, want doordat de bomen groeiden en uitzetten werd elke ring een omknelling."
"De natuur die groeit is een deel van het DNA van ons museum, daar moeten wij mee leren omgaan. Oorspronkelijk was er een ruime speling tussen de ring en de stam, maar de bomen zijn sneller gegroeid dan was ingeschat en de ringen begonnen de schors af te sluiten. Dat is gevaarlijk, want net onder de bast stroomt het water dat de boom nodig heeft.
"De stedelijke groendienst trok aan de alarmbel. Iets meer dan een jaar geleden hebben we, met pijn in het hart, beslist om de ringen van Jef Geys te verwijderen. Zoals ik al zei: we moeten onze kunstwerken optimaal presenteren maar ook zorg dragen voor de natuur. Jef is de dialoog met de natuur aangegaan, met alle gevolgen van dien."
"Wanneer je je trouwring van je vinger haalt - als dat al lukt -", zegt Sara Weyns, "zie je dat op die plek je vinger wat versmald is of je huid wat verkleurd. Wel, het werk van Jef Geys heeft soortgelijke sporen achtergelaten op de bast van de bomen. Intussen bevinden de ringen zich in het depot. Met Jef Geys wordt overlegd wat de mogelijke scenario's zijn en of we zijn werk op een andere plek kunnen installeren."
"In het najaar plannen we sowieso iets met Jef Geys in het kader van ons zogenaamde Sokkel-project in het Antwerpse stadspark. Daaraan gekoppeld zal Hans-Ulrich Obrist, directeur internationale projecten van de Serpentine Gallery in Londen, een correspondentie opstarten met Jef Geys voor zijn reeks The Interview Project. Misschien is dat een goed moment voor Jef om iets met de ringen te doen."
Op de vraag waar de titel Mamavandaan komt, antwoordt Sara Weyns: "Het verhaal gaat dat bij het overlijden van de moeder van Jef, haar trouwring werd uitgedaan. Aan haar ringvinger was zo'n inkeping te zien. Maar ik heb nooit aan de kunstenaar gevraagd of die verklaring klopt. Misschien is het een van de legendes van het Middelheim."
Middelheim Museum, Middelheim-laan 22, Antwerpen.
Wie is Sara Weyns?
Hoofd presentatie van Middelheim Museum, verantwoordelijk voor de tijdelijke en permanente presentaties en waarnemend artistiek directeur na het plotselinge overlijden van Menno Meewis, oktober 2012.
Sara Weyns werd geboren in 1979. Studeerde cultuurtheorie en kunstpraktijk in Maastricht. Studeerde daarna in Perpignan.
Freelancecurator bij kunstcentrum Argos in Brussel, daarna bij Antwerpen Wereldboekenstad (2004), waar ze verantwoordelijk was voor het boekenproject met schrijvers en kunstenaars. Zo kwam ze in 2005 in Middelheim.
Haar eerste expositie was de groepstentoonstelling Lang leve beeldhouwkunst. Daarna ontfermde ze zich ook over de presentaties van jonge afgestudeerden in het Hessenhuis en het project De Sokkel in het Stadspark.
De voorbije jaren maakte ze tentoonstellingen met Erwin Wurm, Thomas Schütte en Antony Gormley. Nu loopt Mijn kleine paradijs met Hans Op de Beeck, John Cale en David Altmejd.