'DE LUIDE NEE is een stille oké geworden'

Louise-Marie. Dat is de naam die nummer acht voor de media draagt. Het is het achtste kindje dat werd achtergelaten in het luik van de vzw Moeders voor Moeders in de Antwerpse Helmstraat. Acht vondelingen op vijftien jaar tijd is niet erg veel, maar één ding valt op: Zo werd de vondst van Louise-Marie's voorganger nog maar in februari aangekondigd. Ook opvallend: hoe vaker een moeder de weg naar het luik vindt, hoe verderaf de controverse van weleer lijkt.

De voorstelling van de elektronische vondelingenschuif, op 27 september 2000, was immers bijzonder omstreden. Met het zogenaamde 'Moeder Mozes' Mandje' hoopten de initiatiefnemers wanhopige vrouwen te overtuigen om hun baby'tje niet zomaar ergens te dumpen. "Misschien kunnen we de kindjes zo van een gewisse dood redden", klonk het.

Niet iedereen deelde die mening. Integendeel. De voorstelling van het instrument ging gepaard met een storm van verontwaardigde reacties bij politici, adoptiedeskundigen en mensenrechtenorganisaties. "Dit brengt ons terug naar de Middeleeuwen", waarschuwde toenmalig kinderrechtencommissaris Ankie Vandekerckhove.

Niet alleen zij vond het compleet onaanvaardbaar. Ook Kind en Gezin was ontsteld. In die mate zelfs dat het een klacht tegen de vzw indiende. "Volgens ons is de vzw medeplichtig aan een misdrijf en druist de schuif in tegen alle principes van preventief en ondersteunend optreden tegen moeders in nood", klonk het.

Dat ook Vlaams Blokster Alexandra Colen een van de prominenten was bij de officiële opening, deed de publieke opinie geen goed. De vrouw was ook mee met Moeders voor Moeders- voorzitter Monique Verdickt naar Duitsland getrokken, om te kijken hoe ze daar te werk gingen. Dat voedde alleen maar het idee dat het om een heel conservatief initiatief ging, een initiatief dat vooral tegen abortus moest ingaan.

Hoeraberichten

Vandaag is er wel een en ander veranderd, stelt Verdickt. "Bij de laatste drie, vier kinderen is die negatieve kritiek volledig achterwege gebleven. De luide 'nee' is door de jaren heen een stille 'oké' geworden. Ik krijg geen commentaar meer. Er is niemand die me zegt: 'dit mag niet, dit kan niet'." Volgens Verdickt is dat omdat het luik zijn nut heeft bewezen. "Maar ook omdat onze manier van werken duidelijk is geworden. Mensen zien dat we kindjes op een veilige manier opvangen en op een veilige manier elders onderbrengen."

Professor jeugdrecht Johan Put (KU Leuven) treedt haar bij. Ook hij ziet dat er meer aanvaarding is. "De weerstand in het begin is logisch: de meeste mensen gaan er principieel van uit dat zoiets als een luik niet hoort. Natuurlijk komt daar angst bij kijken." Angst voor de gevolgen. En die gevolgen blijken volgens hem wel mee te vallen. "Acht vondelingen op vijftien jaar tijd tonen aan dat de uitlokkende factor helemaal niet zo groot was." Ingrid Boone, gespecialiseerd in familierecht aan dezelfde universiteit, voegt eraan toe dat er ook gewoon sprake is van gewenning. "De media spelen daar zeker ook een rol in. Ik zeg niet dat zij bij elke vondeling een hoerabericht de wereld insturen, maar de teneur is er toch altijd een van 'kijk hoe goed dit werkt' en 'er zijn al acht kinderen gevonden'. Dat heeft de publieke opinie wel wat milder gestemd."

Ondanks die mildheid is het toch niet zo dat er op dit moment plannen zijn om met nog meer luiken te komen. Dat is wel een van de grootste wensen van Moeders voor Moeders. "Idealiter zou elke stad zo'n luik hebben, bij voorkeur vlak bij een algemeen ziekenhuis", zegt Verdickt. "De permanente bemanning moet immers verzekerd zijn en dat is daar makkelijker te regelen."

In tegenstelling tot zijn voorgangster, is kinderrechtencommissaris Bruno Vanobbergen dit idee niet ongenegen. "De piste die Moeders voor Moeders biedt, heeft zijn zinvolheid bewezen. Ergens is het toch een geruststelling. Het toont radeloze vrouwen dat er een uitweg is. En het behoedt kinderen voor een erger kwaad."

Als er meer luiken zouden komen, dan moeten daar wel andere maatregelen aan worden gekoppeld, vindt hij. Hij heeft het over maatregelen die tegemoetkomen aan het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. Daarin staat dat elk kind het recht moet hebben om zijn afstamming te kennen. "Wij zijn vragende partij voor het uitwerken van een regeling rond discreet bevallen."

Ook Kind en Gezin is dat. "Door ervaringen van kinderen die zijn afgestaan, weten we trouwens dat het heel moeilijk leven is als je nooit te weten komt wie je ouders waren. Je mag nog worden omringd door de beste zorgen, het zal altijd blijven knagen. Het niet kennen van je geboortemoeder laat een fundamentele leegte na die je je hele leven achtervolgt", zo vindt het.

In de jaren 50 tot en met 80 werden alleenstaande vrouwen soms door de kerk gedwongen om hun kinderen af te staan voor adoptie. Tot op vandaag zijn slachtoffers, zowel kinderen als ouders, op zoek naar hun verloren familieleden. Dat blijkt echter geen evidentie. Er is weinig materiaal voorhanden. Vandaar ook dat een expertenpanel dat zich over de problematiek van gedwongen adopties buigt onlangs nog pleitte voor een Vlaams afstammingscentrum met een databank met DNA-gegevens. Daarop zou iedereen met vragen over zijn herkomst een beroep moeten kunnen doen. Ze verwezen daarvoor ook naar recente ontwikkelingen als anoniem donorschap en draagmoederschap.

Nieuw wetsvoorstel

Telkens als het woord vondelingenschuif valt, vallen ook de woorden 'discreet bevallen'. Bij de vondst van Louise-Marie is dat niet anders. Er moet dan ook worden gezocht naar alternatieven, stelt professor Boone. Ook al is nog geen van de moeders die gebruik maakten van het Antwerpse luik, aangeklaagd, "een kind achterlaten blijft strafbaar." Een moeder die haar kind in behoeftige toestand achterlaat, kan volgens Boone worden gestraft met een gevangenisstraf van acht dagen tot zes maand en met geldboetes. Als het kind door de verlating overlijdt, kan de straf oplopen tot vijf à tien jaar cel. Moeders voor Moeders bevestigt ook dat er bij elke vondst een proces-verbaal wordt opgesteld en er naar vingerafdrukken wordt gezocht. Af en toe vindt er ook een buurtonderzoek plaats.

Verschillende politici deden de afgelopen 48 uur hun wetsvoorstellen over discreet bevallen uit de doeken. Onder andere sp.a-kamerlid Karin Jiroflée wil volgende week in de commissie Justitie haar ideeën voorstellen. Zij gelooft dat het mogelijk moet zijn dat vrouwen een kind op de wereld kunnen zetten, enerzijds met de nodige psychologische en medische omkadering, en anderzijds met de keuze om hun naam niet op de geboorteakte te laten vermelden. Als een zoon of dochter later de identiteit van zijn moeder wil kennen, dan kan dat door, vanaf zestien, een aanvraag te doen bij een register. Of toch als ook de moeder daarvoor openstaat.

Andere partijen hebben gelijkaardige voorstellen. Maar dat hadden ze ook vroeger al. Ter illustratie: CD&V-kamerlid Nahima Lanjri leurt al sinds 2007 met het hare. "In 2010 waren we in de Senaat heel dicht bij een overeenkomst, maar dan is de regering gevallen. In de daaropvolgende legislatuur is het ook niet gelukt."

Volgens haar is er eigenlijk maar een groot struikelblok. "En dat is de vraag of de moeder in dezen wel of niet een veto krijgt. Stel dat ze haar zoon of dochter niet wil ontmoeten, geven we haar dan het laatste woord of laten we de definitieve beslissing over aan een onafhankelijke instantie of rechter? Die moeilijke knoop moeten we zo snel mogelijk doorhakken."