Direct naar artikelinhoud

Old school journalistiek

Onder de titel Scoop! start vanavond in de Cinematek een reeks van films met een journalistiek thema. De spits wordt afgebeten door Citizen Kane, het meesterwerk van Orson Welles uit 1941. Ronald Ockhuysen, adjunct-hoofdredacteur van Het Parool, leidt de film in. Jan Temmerman

Het credo van journalist Ed Hutcheson, vertolkt door Humphrey Bogart, in de film Deadline U.S.A (1952) spreekt boekdelen: "It may not be the oldest profession, but it's the best."

Maar vanavond start de reeks Scoop! - Journalistieke films op vrijdag, een initiatief van Cinematek, deBuren en het Fonds Pascal Decroos, dus met Citizen Kane. De introductie wordt verzorgd door Ronald Ockhuysen, in een vroeger leven filmjournalist voor onder anderede Volkskrant en de VPRO, en momenteel aan de slag als adjunct-hoofdredacteur bij de Amsterdamse krant Het Parool.

Zijn 'journalistieke films' echt een genre apart?

Ronald Ockhuysen: "Het is minstens een subgenre! Het zijn films waarin de journalistiek een grote rol speelt en die soms voor vele generaties het beeld van de journalistiek bepaald hebben. Vaak speelt de journalist daarin een held. Stoere kerels die altijd op zoek zijn naar de waarheid. Dat is nogal opmerkelijk omdat het journalistieke vak tegenwoordig in de publieke opinie niet zo hoog meer staat aangeschreven.

"Als ik hier bij Het Parool soms gasten rondleid, merk ik wel eens dat mensen teleurgesteld zijn dat hier geen mannen met de benen op tafel zitten, terwijl ze de burgemeester aan een streng kruisverhoor onderwerpen. Want dat is toch hét beeld, terwijl echte krantenredacties toch wat rustiger zijn dan ze doorgaans in films worden weergegeven. Ook de televisie heeft daar een grote rol in gespeeld, met series zoals Lou Grant."

Journalistieke films zijn ook wel kwetsbaar, omdat journalisten die daar over schrijven doorgaans veel kritischer en sceptischer reageren op hun filmische collega's dan wanneer ze bijvoorbeeld een chirurg of een gevechtspiloot aan het werk zien.

"Die films tonen ook altijd de verhitte redactievergaderingen en de boze chefs en de reporters die bijna op een militaire manier naar buiten gaan om de waarheid te gaan zoeken. Als adjunct-hoofdredacteur probeer ik dat dagelijks na te spelen, maar dat is verdraaid lastig (lacht).

"Het is ook zo dat journalistiek vandaag de dag zo vaak stuit op een leger van woordvoerders en pr-mensen, die we nog altijd behendig proberen te omzeilen, maar toch! In Nederland zijn er momenteel meer pr-medewerkers dan journalisten, dus het is allemaal wel wat gecompliceerder geworden en minder romantisch dan meestal in de films te zien is. Het komt nu heel erg neer op netwerken, mensen kennen en niet alleen meer de straat opgaan met een kladblokje. Maar ook dát moet nog altijd gebeuren. In die films liggen ook altijd stapels papier en dossiers op de bureaus. Ik vind dat nog steeds fantastisch."

Wat maakt Citizen Kane tot een film die in dit subgenre thuishoort?

"Het gaat in die film om de reconstructie van het leven van Charles Foster Kane, waarvan we natuurlijk allemaal weten dat hij naar de Amerikaanse krantenmagnaat William Randolph Hearst werd gemodelleerd. Als de film begint, is Kane net overleden en we zien een soort journalistieke enquête, waarbij een reporter (Leland, vertolkt door Joseph Cotton,JT) probeert uit te vissen hoe diens leven eigenlijk is geweest.

" Hij doet dat door op zoek te gaan naar de betekenis van zijn laatste woord: 'Rosebud'. Maar hoe meer de journalist te weten komt over Kane, hoe ingewikkelder het wordt. En uiteindelijk moet hij vaststellen dat de waarheid over die man eigenlijk alleen maar bestaat uit de herinneringen van heel veel mensen. Maar dat betekent óók dat die waarheid dus heel veel kanten heeft. En dat vind ik als journalist fascinerend, want wij willen dagelijks de waarheid in de krant hebben.

"Maar helaas moeten we ook erkennen dat die waarheid vaak net wat gecompliceerder is dan wij zouden willen. En het vergt verdomd veel tijd om daar bovenop te zitten."

Zult u het in uw inleiding ook hebben over het 'gerucht' als zou het woord Rosebud (rozenknopje) een verwijzing geweest zijn naar de liefkozende manier waarop William Randolph Hearst het over de clitoris van zijn minnares Marion Davies had?

"Dat is lastig. Bij dit soort inleidingen wil je aan de ene kant wat vertellen waardoor het publiek op een andere manier naar de film gaat kijken. Maar aan de andere kant wil ik, zo kort vóór de film, ook niet te veel weggeven omdat je toch best een film bekijkt met de blik van de gretige kijker. Alsof het de eerste keer is.

"Maar ik zal het natuurlijk wel hebben over de manier waarop een geniale figuur als Orson Welles en natuurlijk ook zijn coscenarist Herman Mankiewicz tijdens het maken van zo'n meesterwerk niet wars waren van banaliteiten.

"Over Citizen Kane zijn inmiddels dikke boeken geschreven door filmwetenschappers en zelfs filosofische traktaten, maar één van de inderdaad hardnekkige verhalen over Citizen Kane - en het is waarschijnlijk ook hartstikke waar - is dat het gewoon een pesterij naar Hearst was om hem te laten merken dat zij wisten dat hij het geslachtsdeel van zijn minnares 'Rosebud' noemde. Dat was natuurlijk heel erg om die man te tarten en dat is, zoals we weten, goed gelukt, want hij heeft er toch echt alles aan gedaan om die film kapot te krijgen. Maar dat is hem dus niet gelukt."

Citizen Kane, vandaag om 19u in de Cinematek, Brussel.