'Kabila-impasse' gijzelt Congo

Na bijzonder moeizame onderhandelingen sloten vertrouwelingen van president Kabila en de Congolese oppositie op oudejaarsnacht een akkoord waarin staat dat er eind dit jaar verkiezingen zullen komen. Kabila mag zijn grondwettelijke termijn met een jaar overschrijden maar moet wel dulden dat de oppositie de nieuwe premier aanstelt en dat zijn aartsrivaal Étienne Tshisekedi een overgangsraad mag voorzitten die toeziet op het verkiezingsproces.

Eerst even het positieve nieuws. Dit akkoord krijgt de steun van de belangrijkste oppositiefiguren die beloofden om hun achterban niet langer op te roepen om tegen president Kabila te protesteren. Hierdoor komt een einde aan het politieke geweld dat de afgelopen twee weken aan veertig mensen het leven kostte. Verder bepaalt het akkoord dat Kabila niet aan de grondwet mag morrelen om zo voor zichzelf een derde ambtstermijn te regelen.

In een ideale wereld komt er in 2017 een vlotte machtsoverdracht in Congo en gaat Kabila via de grote poort op pensioen. "In die zin zouden we het nieuwe akkoord als een belangrijke stap vooruit kunnen zien", zegt de gerespecteerde journalist Chrispin Mvano die in het Oost-Congolese Goma woont en werkt. "De gewone Congolees is de politieke spanningen en het geweld beu en snakt naar rust en stabiliteit. Het nieuwe compromis zorgt voor een zekere opluchting."

Ontevreden burgers

Maar Mvano voegt er meteen aan toe dat hij bevreesd is voor een chaotische overgangssituatie waarbij zowel het Kabila-regime als de tenoren van de oppositie in de regering zitten. "Toegang tot de macht betekent dat ook opposanten greep krijgen op de Congolese bodemrijkdommen en invloed kunnen uitoefenen op rechters, politie en officieren. De rechtsstaat en de bodemrijkdommen mogen niet nog meer ten prooi vallen aan de Congolese politici waarvan het merendeel denkt dat een politieke transitie een tijd is om eender wat te doen."

Soortgelijke vrees leeft bij Nadia Nsayi, Congo-experte van Broederlijk Delen en Pax Christi Vlaanderen. "Het politieke draagvlak voor dit akkoord is weliswaar breed, waardoor er een voorlopig einde komt aan de politieke spanningen. Maar de grote verliezer is de Congolese bevolking. De afgelopen vijf jaar stelde Kabila alles in het werk om langer aan de macht te blijven en nu krijgt hij minstens een jaar extra tijd. Zo wordt hij voor zijn gedrag beloond. Het is nochtans overduidelijk dat de bevolking bijzonder ontevreden is over zijn beleid en de jongste maanden zijn er tientallen jonge betogers door de presidentiële ordetroepen omgebracht. Wie beschermt hier eigenlijk nog de Congolese bevolking?"

Ook analist Kris Berwouts betwijfelt of het nieuwe akkoord Congo uit de impasse zal halen. "Congo heeft een trieste traditie van akkoorden die ondertekend werden door mensen die niet de ambitie hebben om hun beloftes te respecteren. In dit bedje is ook het nieuwe akkoord zwaar ziek. Het land blijft gegijzeld in een Kabila-impasse: alle pogingen van Kabila om zich opnieuw verkiesbaar te stellen zijn mislukt, maar de kans dat diezelfde Kabila verkiezingen zal organiseren waaraan hij zelf niet kan deelnemen is klein."

Dit alles zou er volgens Berwouts wel eens voor kunnen zorgen dat Congo in een periode terechtkomt die vergelijkbaar is met het einde van het Mobutu-tijdperk: een extreem verwarrende episode waarbij niet duidelijk is hoeveel macht de verzwakte president nog heeft en waarbij het land slachtoffer wordt van onverwachte schokken en opstanden. "Eigenlijk zitten we nu al in die situatie. Het is steeds minder duidelijk in welke mate Kabila bepaalde regio's nog echt onder controle heeft en ik sluit ook niet uit dat het leger aan het plunderen gaat. De kans op allerlei onaangename verrassingen en onverwachte dynamieken is groot. Het feit dat er ook in buurlanden als Burundi, Zuid-Soedan en de Centraal-Afrikaanse Republiek chaos heerst, maakt de situatie nog gevaarlijker."