'Voor een Griekse koerier was een marathon een lachertje'
De ijlbode Pheidippides zou de eerste marathonloper uit de geschiedenis zijn geweest. Zou. Want de meest prestigieuze race van onze huidige Olympische Spelen berust louter op een legende. 'Voor een Griekse lange-afstandloper was 42 kilometer een lachertje', zegt professor Wilfried Van Rengen, papyroloog aan de VUB.
Door Wilfried Eetezonne
De slag bij Marathon in 490 voor Christus wordt de eerste veldslag genoemd om de westerse democratie te beschermen.
Wilfried Van Rengen: "De democratie was nog zeer nieuw op dat moment. Eerst was Athene een koninkrijk, daarna zijn de tirannen gekomen. De laatste tiran was Hippias, die in 510 verdreven werd uit Athene, waarna er een democratie werd ingesteld. De verbannen Hippias is toen naar de Perzen gevlucht, die heel Klein-Azië en de Ionische steden in hun macht hadden.
"In 499 kwamen die Ionische steden - de Griekse steden aan de kust van het huidige Turkije - in opstand tegen de Perzen en Athene hielp hen daarbij, waarbij ze Sardis verwoesten. Sardis was een belangrijke stad voor de Perzen, die met lede ogen moesten aanzien hoe de Grieken zich met hun zaken bemoeiden. Hippias kreeg de Perzen zo ver dat ze Athene aanvielen om zich te wreken. Een eerste expeditie via land mislukte. Uiteindelijk zijn ze met een vloot gekomen, en was het Hippias die de site van Marathon toonde waar de Perzen konden landen. "
Wanneer duikt Pheidippides op in het verhaal?
"In de geschreven bronnen duikt Pheidippides maar één keer op. Dat is bij Herodotus, die schreef dat de renbode Pheidippides in opdracht van Athene naar Sparta liep om hulp te halen. Die afstand van ongeveer 250 kilometer overbrugde hij in twee dagen. De Spartanen waren op dat moment bezig met een belangrijk religieus feest, waardoor het verboden was om op expeditie te vertrekken. Ze zijn uiteindelijk een dag te laat gekomen, maar toen hadden de Atheners al gewonnen. De Atheners hadden ongeveer 190 slachtoffers, bij de Perzen was het dodental 6.400."
Is er iemand van Marathon naar Athene gelopen om de overwinning te melden?
"Daar bestaat geen enkel bewijs van. Het was zeker niet Pheidippides. Van Marathon naar Athene is ook niet zo ver. Je hebt een korte weg van ongeveer 35 kilometer die heel steil is, en een langere weg van 40 kilometer. Voor iemand als Pheidippides, die getraind was om lange afstanden te lopen, was een marathon eigenlijk een lachertje."
Hoe is Pheidippides dan verbonden geraakt met de marathon?
"Ongeveer 500 jaar na Herodotus verhaalde Plutarchus van de Athener Eukles die na de slag van Marathon in wapenuitrusting naar Athene liep om de overwinning te melden en ter plekke dood neerviel. Nog later bracht Lucianus hetzelfde verhaal over een langeafstandloper met de naam Philippides. Lucianus bedoelde dat ironisch, want voor hem was een langeafstandloper die na zo'n afstand dood neervalt ondenkbaar. Zelfs over de naam van Pheidippides is men het niet eens. Behalve dat hij een koerier was, weten we niets over hem. Hij was een Atheens burger, maar ijlboden hadden geen hoog aanzien. In Rome zouden ze zeggen dat hij plebs was."
Er is geen historische achtergrond voor de marathon en tijdens de antieke spelen was er ook geen marathon. Hoe is de marathon in onze tijd dan zo'n belangrijke sportgebeurtenis geworden?
"Bij de antieke spelen had je enkel loopnummers in het stadion. De langste afstand kent men niet precies, maar varieerde tussen iets minder dan 1.500 en ongeveer 5.000 meter. Langere afstanden lopen was enkel voor de renboden, voor het personeel. Maar het verhaal heeft in onze cultuur veel weerklank gekregen omdat Plutarchus een populair auteur was. En je hebt het gedicht van Robert Browning, dat baron Pierre De Coubertin (de grondlegger van de moderne Olympische Spelen, WE) heeft gelezen. Hij haalde er de inspiratie om de marathon op de eerste moderne spelen te programmeren. Zeker tijdens de romantiek van de 19de eeuw was de figuur van Pheidippides heel populair. "
Herodotus vertelt dat Pheidippides tijdens zijn tocht een visioen krijgt van de bosgod Pan. Een vreemde god voor afstandlopers.
"Griekse goden zijn altijd dubbelzinnig of veelzijdig. Pan verschijnt omdat hij vindt dat de Grieken hem verwaarloosd hebben en het zou dankzij hem zijn dat de Atheners winnen. Pan kan immers paniek zaaien bij de vijand. Hoe jij hem kan eren? Met een wijgeschenk."
Papyroloog professor
Wilfried Van Rengen:
Er bestaat geen enkel bewijs dat iemand van Marathon naar Athene liep