West-Vlaamse beek is meest vervuilde van Europa: ‘U laat uw hondje er beter niet zwemmen’

_{Update: in de loop van de dag is gebleken dat de onderzoekers verkeerdelijk over de Wulfdambeek spreken in hun rapport. Volgens de burgemeester is het staal genomen in de Harelbeek, die wat verder uitmondt in de Wulfdambeek.} 

“Woont u in de buurt van de Wulfdambeek in Ledegem? Beter je hondje niet laten zwemmen of je tuin besproeien met het water. In het water werd bij recent onderzoek een waslijst verboden pesticiden teruggevonden.” Die waarschuwende woorden postte de West-Vlaamse Milieufederatie eerder deze week op Facebook. 

Het recente onderzoek waarnaar ze verwijst, werd gepubliceerd in het vakblad Science of the Total Environment en is afkomstig van een onderzoekslab aan de Britse universiteit van Exeter, gelieerd aan de milieuorganisatie Greenpeace. Wetenschappers hebben het afgelopen jaar stalen onderzocht van 29 kleine waterlopen in tien Europese landen. In die stalen werden in totaal 103 pesticiden teruggevonden en 21 geneesmiddelen die in de veeteelt worden gebruikt. 

Die stoffen blijken niet onschuldig. Volgens de onderzoekers gaat het ook om door Europa verboden producten. In dertien van de 29 waterlopen werden ook concentraties van minstens één pesticide gevonden die de aanvaardbare milieunorm overschreden. 

Onzekerheid

In ons land werden drie beken onderzocht: de Wamp in Kasterlee, de Moubeek in Zedelgem en de Wulfdambeek in Ledegem. Die laatste trok de meeste aandacht, omdat ze “het hoogste niveau van verontreiniging” van alle onderzochte Europese waterlopen laat zien. In de beek bleek een mengsel van 70 verschillende pesticiden te zitten. 

“Er bestaat grote onzekerheid over de effecten van die mengsels op de natuur en de gezondheid van de mens”, stelt onderzoeker Jorge Casado in een persbericht. In de Wamp en de Moubeek werden respectievelijk 36 en 33 pesticiden gevonden. 

Het aandeel van dierengeneesmiddelen bleek in onze regio wel beperkt. Waar er in Oostenrijkse en Deense waterlopen vijf tot acht werden getraceerd, waren dat er bij ons maar één of geen.

Historische vervuiling

De West-Vlaamse Milieufederatie lijkt vooral bezorgd over de verboden onkruidverdelgers in de beek. Bart Vanwildemeersch heeft het over stoffen als atrazine, fenuron en isoproturon. Hij vindt het niet vreemd dat die getraceerd zijn. “De Wulfdambeek ligt in het hart van de groenteteelt in West-Vlaanderen.” 

Of die illegale producten vandaag nog steeds gebruikt worden in de omgeving, durft hij niet te zeggen. “Ik hoor weleens geruchten over oude voorraden in hangars. Maar zelfs als die zouden kloppen, gaat het volgens mij nog altijd om uitzonderlijke praktijken.” 

De vervuiling is volgens hem vooral historisch. “Net als de onderzoekers denk ik dat de stoffen lang geleden, voor de verboden, gebruikt zijn. Ze zijn in de bodem vastgeraakt en komen nu, na jaren, weer vrij.”

Ook professor milieutoxicologie Colin Janssen (UGent) vindt dat een aannemelijke piste. Hij is onder de indruk van de studie. “Ik denk niet dat er ooit zo'n omvangrijke en degelijke analyse gebeurd is van het water in kleine rivieren en beken.” 

Dat zulke kleine en meestal ook onbekende waterlopen onder de loep worden genomen, gebeurt volgens hem zelden. “Terwijl ze net belangrijke informatie bevatten, omdat ze vlak bij velden en boerderijen stromen. Ze brengen ons daardoor dicht bij de bron van de vervuiling. In grotere kanalen of rivieren zijn de toxische stoffen veel meer verdund geraakt.”

Voorzorgsprincipe

Janssen vindt het goed dat de onderzoekers niet alleen hebben aangetoond welke producten in het water zitten, maar ook hoeveel risico ze met zich brengen. “Het mengsel van toxische stoffen dat in de Wulfdambeek is teruggevonden, blijkt 21 keer de veilige norm te overschrijden. Dat betekent dat het plaatselijke ecosysteem zeer waarschijnlijk negatief beïnvloed wordt.” 

Janssen heeft het over dieren en planten in de beek die moeite hebben om te groeien of te overleven door het verontreinigde water. Denk aan algen, kreeftachtigen, vissen. Op de risico’s voor de mens gaan de onderzoekers niet in. “Pesticiden zijn niet goed voor ons, dat weten we”, zegt Janssen. “Maar welke blootstelling met welke gezondheidsimpact gepaard gaat, dat is veel minder duidelijk en kan niet afgeleid worden uit deze studie.” 

Hij snapt wel dat de West-Vlaamse Milieufederatie waarschuwt om zo min mogelijk met het water in contact te komen. “Ik zou het voorzorgsprincipe hanteren. Dus neen, mijn hond zou ook niet in de beek mogen.”

Snoek

Bart Dochy (CD&V), de burgemeester van Ledegem, laat weten bezorgd te zijn. Hij stelt zich wel vragen bij de timing van de staalname, vorige zomer. “De vraag is of er tijdens die droge periode water stroomde.” Dochy wil een en ander verder onderzoeken. “Maar het feit dat vorige week nog een snoek van een halve meter in de beek is gevangen, wijst toch op een verbeterende waterkwaliteit en fauna.”

Hoe het gesteld is met andere Vlaamse waterlopen, kon deze krant niet achterhalen. De Vlaamse Milieumaatschappij, die het probleem van pesticiden en geneesmiddelen in kaart brengt, reageerde ondanks herhaalde pogingen niet.

Ecotoxicoloog Janssen waarschuwt dat we ons niet mogen blindstaren op de slechte resultaten in Vlaanderen. “Dit is een probleem waar heel Europa mee worstelt. Het zijn de gevolgen van de aanwezigheid van veel mensen op relatief kleine stukken land, waarop tegelijkertijd intensieve landbouw wordt bedreven.”