Erfenissen: zwijgen is zilver...

Geen wet zo gecontesteerd of het moet die op de nalatenschap zijn. De huidige regels dateren dan ook nog grosso modo uit de tijd van Napoleon. Geen sprake van complexe gezinssamenstellingen toen, of van vrienden die belangrijker zijn dan familie. Tegen de zomer wil minister van Justitie Koen Geens (CD&V) daarom een blauwdruk voor een hervorming kunnen voorstellen.

Die komt er dan niks te vroeg, blijkt uit een studie van de Koning Boudewijnstichting. Die ondervroeg een representatieve groep van 904 Belgen. Het resultaat: 86 procent wil de vrijheid om hun erfenis te verdelen zoals ze dat zelf willen. De wet mag nog wat richtlijnen geven, maar geen dwangbuis zijn. Niet dat de meeste Belgen zulke vreemde plannen hebben. De hoofdreden is dat de partner of kinderen meer bevoordeeld moeten worden, dat het mogelijk moet zijn om een kind te onterven en dat er een onderscheid gemaakt moet kunnen worden tussen kinderen. Vaak gaat het dan om een extraatje voor het kind dat meer zorg op zich genomen heeft of moet de verloren zoon of dochter het met minder stellen.

Grote familieruzies veroorzaken erfenissen nochtans niet vaak. Wat mag verwonderen, aangezien nauwelijks een kwart zijn nalatenschap vooraf regelt. Vooraf praten met erfgenamen over de eigen wensen gebeurt nog minder. Enkel onder partners is het een gesprek dat wel eens aangegaan wordt, met kinderen of kleinkinderen is zo'n conversatie eerder zeldzaam.

En vooral dat is best jammer, getuigt Joris*. Twee jaar geleden overleed zijn vader redelijk onverwacht op 50-jarige leeftijd, na een kort ziekbed van amper een half jaar. Kort voordat hij ziek werd, besliste Joris' vader om te scheiden van zijn tweede vrouw. Maar omdat die scheiding nog niet volledig afgerond was op het tijdstip van overlijden, erfde de vrouw volgens de wettelijke bepalingen wel degelijk als echtgenote. Iets waar Joris en zijn broers en zussen een probleem mee hadden. Ze vochten de beslissing aan, twee jaar later is een oplossing tussen kinderen en stiefmoeder - in goede verstandhouding overigens - eindelijk in de maak.

Je wilt toch geen conflict erven?

"Mijn vader wist dat de scheiding nooit rond zou geraken voor zijn dood, maar rekende er wellicht op dat alles daarna toch in de plooi zou vallen. We hebben er in die laatste maanden voor zijn dood ook nooit over gesproken. We stonden ook niet stil bij het belang ervan, niemand gaf ons advies. Maar vooral: mijn vader was ziek, je hebt op dat moment wel iets anders aan je hoofd."

Was het beter geweest indien zo'n gesprek wel had plaatsgevonden? "Wellicht wel. Ik zou bijvoorbeeld heel graag geweten hebben wat hij wilde dat we met zijn huis deden. Daar hebben we nu het raden naar." Spijt dat hij er zelf nooit over begonnen is, heeft Joris nochtans niet. "Dat zijn geen gesprekken die je als kind met je stervende vader wil aanknopen. Maar als ik één tip zou kunnen geven aan ouders: praat er zelf over met je kinderen, zodat zij weten waar ze aan toe zijn."

Het verhaal van Joris wordt, hoe duaal ook, bevestigd in de studie van de Koning Boudewijnstichting. De meerderheid vindt dat er vooraf over erfenissen gepraat moet worden, maar nauwelijks iemand doet het. En nog opmerkelijker: slechts een klein percentage heeft er achteraf spijt van dat dat gesprek er nooit gekomen is.

Toch pleit ook fiscaal jurist en familiaal bemiddelaar Liliane Gepts voluit voor communicatie. Zij begeleidt in haar praktijk mensen die een probleem hebben met erfeniskwesties, bemiddelt daarin, maar geeft ook advies voor het zover is. Aan nieuw samengestelde gezinnen die worstelen met de vraag hoe kinderen en stiefkinderen gelijk behandeld kunnen worden tot alleenstaanden zonder kinderen die willen weten waar hun erfenis naartoe zal gaan.

Om problemen te vermijden is er maar één goede oplossing, weet zij uit ervaring: praten. "Iedereen mag zijn eigen testament opstellen en niemand heeft de plicht om daar met iemand over te praten. Vaak komen erfgenamen daardoor voor verrassingen te staan. Mijn advies is om er vooraf over te praten, dat kan zoveel lijden besparen. Spreek je kinderen aan en leg uit waarom je de ene meer wil geven dan de andere, waarom je ook iemand anders wil opnemen in je wilsbeschikking of bepaalde andere wensen hebt. Luister ook naar hun visie. Veel kans dat het later anders toch naar boven komt en dat de erfgenamen niet alleen geld of goederen erven, maar ook een conflict. Eentje dat mits een goede duiding vaak vermeden kan worden, bovendien."

* Joris een schuilnaam