Fout compliment ondermijnt vrouwen

Na uren klooien met de installatie van de nieuwe draadloze printer gaf Peter Glick het op. Zijn vrouw stelde voor dat zij het zelf een keer zou proberen. "Maar schat toch, dat is niks voor jou." Daar moest zij hard om lachen. "Hoor daar, Mister Sexism." Toen werd hij pas echt boos. "Ik riep: 'Doe wat je niet laten kunt!'" Hij vertelt het met een grijns. "Je ziet, zelfs twintig jaar studie naar het onderwerp maakt je nog niet immuun."

Het is precies wat Glick aan Lawrence University, Wisconsin, onderzoekt: een subtielere vorm van seksisme, diepgeworteld, intiem. Zelf spreekt de professor sociale psychologie van 'goedbedoeld seksisme': mannen die vrouwen ophemelen, beschermen, op een voetstuk plaatsen, hen aanprijzen als wonderlijke wezens die lief en zorgzaam zijn. En die tegelijkertijd insinueren dat je het met zo'n mentaliteit niet ver kan schoppen in de harde wereld van politiek, geld of economie.

"Niemand zal het nog in zijn hoofd halen om hardop te zeggen dat vrouwen minder competent zijn. Maar zeker in egalitaire landen, met schijnbare gelijkheid voor man en vrouw, vind je volop goedbedoeld seksisme. Ook bij vrouwen, trouwens. Wat meteen aantoont hoe sterk we doordrongen zijn van de gedachte dat mannen kostwinners moeten zijn, en vrouwen zorgzaam."

Onderdrukking

Hij is op uitnodiging van de universiteit in Leuven voor een driedaags symposium. Met een tiental collega's denkt hij na over hoe het komt dat de vrouwen nauwelijks vaart maken richting de top van de politiek en het bedrijfsleven, "het lijken wel de jaren vijftig", en waarom mannen huiverachtig blijven om meer tijd aan hun gezin te besteden. Glick gelooft sterk in de impact van vooroordelen. En hij heeft een hoop bewijsmateriaal.

Een groep vrouwen werd gevraagd te solliciteren voor een job in een bedrijf gedomineerd door mannen. Een aantal onder hen kreeg voor het afleggen van intelligentie- en vaardigheidsproeven te horen dat de firma "nu eenmaal gedwongen is om een percentage van het zwakkere geslacht" aan te nemen, en dat ze dat vooral niet te zwaar moesten opvatten. "Vrouwen zijn soms zo snel beledigd."

Tegen de tweede groep werd gezegd dat het bedrijf bij "gelijke resultaten" verplicht zou zijn de vrouwelijke kandidaat aan te nemen. De mannelijke collega's waren voorbereid, ging het verder. "Geen zorgen: ze zullen meewerken. Ze weten dat hun nieuwe collega een vrouw kan zijn, en ze zijn akkoord om je wat tijd en hulp te geven."

Het resultaat is verrassend: de eerste groep ging er extra hard tegenaan. Ze wilden de seksisten het tegendeel bewijzen en presteerden beter. Groep twee werd juist onzeker. De test is herhaald in combinatie met hersenonderzoek. Dat toonde aan dat bij subtiel geïntimideerde vrouwen de delen van het brein die samengaan met onderdrukking, gingen werken. Zij scoorden een stuk slechter.

Dit is geen pleidooi voor de comeback van Mad Men, 'when men were men and women wore skirts' (de professioneel meest succesvolle vrouw in de AMC-serie putte trouwens ook grinta uit het machismo van haar collega's). "Het toont aan dat in een context waar vijandig seksisme niet meer aanvaard is, zoals in de meeste westerse landen, de subtiele vorm schadelijker kan zijn", zegt Glick.

Hoe pakken we dat aan? 'Lean in', zoals Facebook-topvrouw Sheryl Sandberg het in haar boek formuleert: speel het spel mee? Dat houdt een risico in, zegt Glick. "De vrouw die het hard speelt, kan worden afgerekend op haar gebrek aan warmte - die zogezegd typisch vrouwelijke kwaliteit. We weten uit onderzoek dat vrouwen die traditionele verwachtingen doorbreken, soms een ronduit vijandige reactie krijgen. Voor haar succes betaalt zij altijd een of andere prijs. Dus de lat wordt nog hoger gelegd."

"Voor een man daarentegen is het heel simpel: het volstaat om geen keiharde klootzak te zijn. Als succesvolle kostwinner scoort hij drie keer: op het werk, als aantrekkelijke partner en als zogezegd goede vader voor zijn kinderen. Die een keer met ze naar het park gaat in het weekend, wanneer hij niet moet werken."

Typisch vrouwelijke warmte

Hij weet dat je alleen met posters, campagnes en debatten het glazen plafond niet breekt. Dat opvattingen traag veranderen. "Het gaat uiteraard om een complex spel van ideologie, structuren, beleid en identiteit. In de Verenigde Staten spreken we tegenwoordig liever van het labyrint in plaats van het glazen plafond: de weg voor vrouwen is grillig en elke afslag houdt een risico in. Voor mannen is het gewoon altijd rechtdoor. Maar deze opvatting heeft ook gevolgen voor mannen."

Ook hier haalt hij treffend bewijs aan: laat mannen een touw vlechten, het gaat ze prima af. Geef hen dezelfde taak met haar en de twijfel slaat toe. "Ze worden bang en onzeker. Mannelijkheid is zo sterk gebaseerd op werk, geld en status dat het moeilijk is om er afstand van te doen."

Hij gelooft dat bewustwording belangrijk is, en best van kleins af aan. "Ouders, leerkrachten, professoren en managers maar ook koppels kunnen alerter zijn voor de impact. En vooroordelen corrigeren als ze opduiken. Want dat weten we ook: onderbouwde kritiek, ontdaan van vooroordelen en gecombineerd met aanmoediging en bevestiging, doet mensen juist beter presteren. Dat gaat ook op voor mannen, hoor."