Vergeet de gids, als u dat wilt

Het kan regenen en de zon kan schijnen, maar als het bijna elf uur is klappen klokvast paraplu's open op het Kopenhaagse Rådhuspladsen. Rode en gele, op allemaal staat 'Free Walking Tour', maar enkel onder zo'n gele kun je Jens Warnez vinden. Jongen uit Pittem bij Tielt, maar Deense voornaam: dat geluk had hij toen hij hier vier jaar geleden als Erasmusstudent kwam. En zelfs Warnez valt mee. "Ik spreek het uit als Varnæs: dat is een personage uit de tv-serie Matador die hier ooit op tv kwam. Kent elke Deen."

Zoals Mozes de Rode Zee, zo splijten Jens en zijn drie collega's dan de groep wachtende toeristen. Met eerst een grapje: "Is er een geschiedenisleraar? Neen? Oef." Nadien vraagt Jens zijn, ruw geschat, dertig volgers waar ze vandaan komen en van Nieuw-Zeeland via Japan komen we door Georgië en Duitsland de hele wereld over tot in Canada en Colombia. "Kunnen de Duitsers tegen een Duits grapje? Kunnen de Zweden tegen een Zweeds grapje?"

Meewandelend merk je dat de sfeer ongedwongen is, maar dat is een cliché en clichés schrijven we natuurlijk niet in de krant. Het is dus met een aanstekelijke humor dat Jens de tour door de Deense hoofdstad leidt, een tour waar niemand zich voor moest inschrijven en waar niemand op voorhand een kroon voor betaald heeft. Hij was hier al op het Rådhuspladsen ("het zesde stadhuis van de stad") op het oude balkon dat in 1992 daverde toen het gek geworden en zelf compleet verraste Deense voetbalteam de Europese titel vierde. "Het negentig jaar oude balkon daverde op en neer. Er vielen geen slachtoffers. Maar sindsdien is er een wet: de toegang tot het balkon is verboden voor volledige voetbalploegen."

Daar ligt de Tivoli, het op één na oudste amusementspark van de wereld. Die straat daar is Strøget, zeg maar de Nieuwstraat of de Veldstraat van Kopenhagen, waar de Lego Flagship Store gevestigd is. "Weet iemand wat Lego betekent?" Dat weet een Canadees, z'n Lonely Planet in de hand: "Play well."

Zeventig steden

Misschien begon het verhaal als een spelletje, daarom niet in Denemarken, in 2004 dook het Free Walking Tour-fenomeen voor het eerst op. Dat was in Berlijn, tien jaar later als een olievlek over ruim zeventig wereldsteden uitgebreid. Stád, dat is de kern: in Watervliet, Cucuron of Penne vind je niet elke dag groepen mensen die een rondleiding willen. Wel in Brussel, Reykjavik, Krakau, Sydney, Santiago de Chile, Washington. En Kopenhagen.

"We waren niet de eersten hier", zegt Jens, in 2010 als student naar hier gekomen, verliefd geworden op de stad, hier teruggekeerd en nu voor de - voorlopige - job aan de slag bij One.com. Maar in de zomer gaat hij nog wat studeren aan de Business School of Copenhagen. "Dit is een goeie back-up voor mij. Een leuke manier om wat geld bij te verdienen."

Dat is het voor hem, dat is het ook voor zijn zestien collega's bij deze Copenhagen Free Walking Tours. Niet de eersten dus, dat was het bedrijf Sandeman, dat in deze stad van 650.000 inwoners begon met de Copenhagen Free Tour. "Maar wat zij deden, was helemaal niet lucratief. Bovendien stopten ze de tours in de winter. Waardoor hun gidsen zonder werk zaten. Twee jaar geleden zijn wij ermee begonnen. Ze hebben dus eigenlijk hun eigen concurrentie gecreëerd. Maar dat is goed voor allebei. We hebben wel hun beste gidsen overgenomen en we proberen beter te zijn."

In 1728 gooide een jongetje in een Kopenhaags restaurant een kaars omver en drie dagen later was de helft van de stad afgebrand. 20 oktober werd ter herdenking van die brand een feestdag, tot iemand het in 1770 genoeg vond. Vijfentwintig jaar later strafte, volgens de overlevering, God de stad voor zoveel ongeloof en de andere helft van de stad ging in een enorme brand op. "Daarom staat er in de stad geen enkel middeleeuws gebouw", zegt Jens aan zijn groep. "Alles is platgebrand in de 18de eeuw."

Toneeltje spelen

Energiek stapt hij voorop. Wijst op het justitiegebouw met de spreuk 'Med lov skal man land bygge', Deens is leesbaar, het land zal dus gebouwd worden met de wet. Aan de overkant van de straat is de gevangenis. En dan vraagt hij vier vrijwilligers die elk een rolletje mogen spelen in zijn aardrijkskundige uitleg over het land. Iemand is Jylland, iemand Fyn, een ander Sjaelland en een man Skåne. Jens bouwt denkbeeldige bruggetjes, vertelt over de geschiedenis, wat weet hij er echt veel over. "We hebben geen cursus gevolgd, niemand heeft een officieel diploma van 'gids voor Kopenhagen'. Er is alleen een basisboek, van onze eigen coöperatie, en daar haal je zelf uit wat je boeiend vindt."

Hij volgde een achttal Free Walking Tours van collega's door de stad, leerde, keek, stal en vond zelf uit. Een paar van zijn toneeltjes, nu hier, of later over de Vikingen of over de Deense koning, zijn eigen ideeën. Plots wordt een Spaanse toeriste de prima ballerina die Hans Christian Andersen ontweek toen hij als veertienjarige alleen vanuit Odense naar hier kwam en auditie wilde doen als danser. "Hij was bijna twee meter groot en had schoenmaat 47. Die auditie mislukte. Ook als acteur mislukte hij. Maar toen zei iemand: je bent een goede verhalenverteller." En deze dyslecticus schreef dus, onder meer, 'Het meisje met de zwavelstokjes' en 'De Chinese nachtegaal'.

Swastika

'Pedro' lees je op de badge van Jens' Spaanse collega, en passant hoor je hem in zijn eigen woorden en Spaans Engels het verhaal vertellen dat Jens net zelf vertelde over de swastika die oorspronkelijk in het logo van Carlsberg prijkte. In "de mooiste straat van Kopenhagen" maakt Jens een foto van de groep. "Straks zet ik die op onze Facebook-pagina", zegt hij en als iedereen zichzelf daarin dan tagt, gaat de Free Walking Tour via dat vreemde netwerk van vrienden en 'vind-ik-leuk' alweer de wereld rond. Iedereen roept 'appelsin', blijkbaar het Deense equivalent van 'cheese'. Zo werkt het dus ook.

En zo kan een klein project bestaan. Overleven. "Onze kosten zijn zeer laag. Het zijn allemaal studenten of jonge mensen die meewerken. We zijn een coöperatieve en betalen aan de organisatie enkel wat nodig is om wat flyers te maken, voor de badges, de paraplu's en de website. Verder is het typisch Deens: geen top-down structuur, onze 'CEO' is een Deense die wel een leidersfiguur is maar geen 'baas'. Ze gidst zelf trouwens."

En nadat nog eens vijfduizend jaar geschiedenis in vijf minuten is gepasseerd, we via Nybrogade aan het water eerst uitleg hebben gekregen over de musea en de politieke situatie met een minderheidsregering, zegt Jens hoe moeilijk het is een Deense vrouw te impressioneren. "Maar als ze tijdens het praten je hand aanraakt, weet je dat je kunt proberen." In Nyboloos vertelt hij dat een kamer huren 500 euro kost, maar dat de Deense overheid studenten ook 600 euro per maand subsidieert ("zelfs als je geen Deen bent") en dat de tandarts dan weer superduur is. "Daar vind je zelfs reclame voor goedkope leningen."

Op de Hojbro Plads staat het standbeeld van founding father bisschop Absolon. In Nyhavn, een oude hoerenbuurt en nu hip Kopenhagen, hebben we ons de avond voordien ongewild geout als buitenlander. "Echte of would-be Denen drinken geen bier op een terras, maar brengen een sixpack Carlsberg mee. Anders is het onbetaalbaar." En zo stap je in drie uur tot voorbij het koninklijk paleis met de vijf schoorstenen: "Dat komt omdat de koningin zoveel rookt."

Het is zestien over twee en bij het water spreekt Jens de woorden uit: "Dames en heren, ik hoop dat jullie ervan genoten hebben. We werken met fooien. En u kunt ons liken op Facebook. Dank jullie."

Later, op een terras, telt hij de coins en de banknotes die hem in de hand zijn gestopt en die hij in zijn zakken had gepropt. De meesten waren tot bij hem gekomen. Niet iedereen. "Duizend kronen", zegt hij. "Dat is veel. Op jaarbasis heb ik gemiddeld zo'n 600 kronen per tour. Deel dat door zeven en dan heb je het bedrag in euro. Van die duizend van vandaag moet ik 5 procent afstaan aan de organisatie en 40 procent aan de belastingen. Ik ben uiteindelijk wel een werknemer. Maar als je niet meer dan 50.000 kronen verdient, vervalt die plicht."

Hij doet het één keer per week. Maar wie het elke dag doet, zou er misschien van kunnen leven. "Alleen zijn er niet elke dag tours voor zestien gidsen. En nu scheen de zon en was er dertig man in mijn groep. Maar in de winter gaat de rondleiding ook door als het vriest. Alleen is de opbrengst dan een stuk minder." Hij ziet verschillen: "Canadezen, Amerikanen en Australiërs zijn guller."

Hij zegt: "Ik ben redelijk links georiënteerd. Iedereen die meewandelt, mag zelf bepalen hoeveel hij of zij geeft. Ook als dat niks is: fair enough. Misschien is dat spijtig, maar ik heb er geen enkel probleem mee als mensen niets kunnen of willen betalen. Ik ga niemand pushen, want ik ben tegen opdringerigheid. Een van de redenen waarom ik uit België ben weggegaan, heeft daarmee te maken. Hoe de politieke en economische crisis werd aangepakt, daar had ik het mee gehad. Mensen tegen elkaar opzetten: verschrikkelijk vind ik dat. Denemarken ligt me beter. Ik wil hier zeker blijven tot ik de Deense nationaliteit heb. En dit doen zie ik voor mezelf als een proefproject voor mijn ideologie. Als zoiets simpels als die Free Walking Tour niet zou lukken, dan zal het ook in een ander bedrijf niet lukken. Het is dus een statement. Maar ik geloof wél dat het lukt."

www.copenhagenfreewalkingtours.dk