Hard optreden tegen de mensensmokkel?

De scheepsramp op 3 oktober voor de kust van Lampedusa die honderden vluchtelingen en migranten het leven heeft gekost, doet overheden en internationale organisaties nu al luidkeels roepen om een 'hard optreden tegen de mensensmokkel'. Het voorbije decennium was dat de standaardreactie telkens als er zich een soortgelijke tragedie voordeed voor de zuidelijke kusten van Europa.

Dat soort logica zet de oorzakelijkheid van de gebeurtenissen echter op zijn kop. Het zijn namelijk precies de toegenomen grenscontroles die de migranten dwingen gevaarlijker routes te nemen en die hen steeds afhankelijker hebben gemaakt van de mensensmokkelaars om de grens over te raken. De mensensmokkel is, anders gezegd, niet de oorzaak van de migratie, maar eerder het gevolg van de grenscontroles. Ironisch genoeg zal een verdere versterking van die controles de migranten en vluchtelingen er dan ook toe aanzetten nog meer risico's te nemen. En dat zal op zijn beurt hun afhankelijkheid van de smokkelaars alleen maar doen toenemen. De illegale migratie via de Middellandse Zee is allesbehalve een recent fenomeen. Deze migratiestroom kwam op gang toen Spanje en Italië omstreeks 1991 de visumplicht invoerden voor Marokkanen, Algerijnen, Tunesiërs en andere Afrikaanse staatsburgers.

Vreemdelingenangst

Die migratie wordt vooral gevoed door de aanhoudende vraag naar goedkope arbeidskrachten in de landbouw, de dienstensector en andere informele sectoren. Een aanzienlijke minderheid van deze migratie zijn vluchtelingen die op de vlucht slaan voor gewelddadige conflicten in herkomstlanden. Zolang er niet meer legale immigratiekanalen worden ontwikkeld en zolang vluchtelingen de toegang tot asielprocedures wordt ontzegd, zal het grootste deel van deze migratie hoogstwaarschijnlijk in de illegaliteit blijven verlopen.

Het is zogoed als onbegonnen werk om de uitgestrekte kustlijnen van de Middellandse Zee af te sluiten. De grenscontroles zijn hun doel grotendeels voorbijgeschoten. In de jaren 1990 werden de controles in de Straat van Gibraltar opgedreven. Dat heeft de migratie niet kunnen tegenhouden. In plaats daarvan verlegden de Afrikaanse migratieroutes over land zich in de loop van het eerste decennium van de twintigste eeuw oostelijke en zuidelijke richting.

Het gevolg was een onbedoelde toename van het gebied dat de EU-landen moeten controleren in de 'strijd' tegen de illegale migratie. Dat gebied omvat inmiddels de hele Noord-Afrikaanse kust en verschillende plekken langs de West-Afrikaanse kust vanwaar de vluchtelingen koerszetten naar de Canarische Eilanden

De routes zijn langer en gevaarlijker geworden en zo zijn de migranten afhankelijker geworden van de mensensmokkelaars. Twee decennia lang zijn er fortuinen geïnvesteerd in de grenscontroles en is er steeds meer geld gepompt in Frontex (Europees agentschap voor het beheer van de buitengrenzen), maar ook dat kon de migratie geen halt toeroepen. In plaats daarvan zijn de migranten er alleen maar kwetsbaarder op geworden en heeft ze alleen maar afhankelijker gemaakt van mensensmokkelaars. Sinds 1988 zijn er minstens 19.000 mensen omgekomen - en dit zijn alleen de doden die gevonden zijn. Bijzonder zorgwekkend is dat de zogenaamde 'strijd tegen de illegale migratie' ertoe heeft geleid dat mensen die vluchten voor gewelddadige conflicten en vervolging in landen zoals Syrië, Ethiopië en Eritrea de toegang tot de asielprocedures wordt ontzegd.

De zogenaamde 'strijd tegen de illegale migratie' in het Middellandse Zeegebied vertoont erg veel gelijkenissen met de toestand langs de Amerikaans-Mexicaanse grens. Uit vele studies door Amerikaanse onderzoekers is gebleken dat het opvoeren van de peperdure grenscontroles en de bouw van muren tussen de VS en Mexico de migratie niet heeft gestopt, maar dat de migratiestromen zich hebben verlegd naar langere, gevaarlijkere routes door de woestijn, dat de migranten afhankelijker zijn geworden van de smokkelaars, dat het dodental is opgelopen. Een ander onbedoeld effect van grenscontroles en restrictief immigratie dat retourmigratie wordt afgeknepen.

Het werkelijke aantal migranten dat de Middellandse Zee probeert over te steken (enkele tienduizenden en geen honderdduizenden per jaar) een stuk lager dan vaak wordt aangenomen. Door alle media-aandacht wordt de omvang van de trans-Mediterrane migratie doorgaans sterk overdreven. De meeste migranten die illegaal in Europa verblijven, zijn legaal binnengekomen en zijn gebleven nadat het verlopen van hun visum. Het 'harde' politieke immigratiediscours dat gepaard gaat met dat soort beleid heeft de neiging de vreemdelingenangst verder aan te wakkeren en daarmee het apocalyptische beeld versterken van een (feitelijk niet bestaande) 'massale' instroom van irreguliere migranten. Vandaar dat de beleidsmakers vastzitten in een vicieuze cirkel: 'meer beperkingen - meer illegaliteit - meer beperkingen'.

Krokodillentranen

Een beleid dat erop gericht is 'de strijd aan te binden met de illegale migratie' is gedoemd te mislukken, want het is juist de oorzaak van het fenomeen dat het beweert te 'bestrijden'. Het is verontrustend om te zien hoe overheden grossieren in oorlogszuchtige terminologie, zoals het 'bestrijden' van illegale migratie voor het beschrijven van hun pogingen om de migratie te stoppen en de vluchtelingen te verhinderen het Europese grondgebied te betreden.

Het echte schandaal is evenwel dat overheden en migratieagentschappen zoals Frontex schaamteloos misbruik maken van tragedies zoals de ramp voor de kust van Lampedusa om nog meer geld te investeren in 'de strijd tegen de illegale migratie', omdat dat de afhankelijkheid van de mensensmokkel alleen maar zal vergroten, vluchtelingen de toegang tot bescherming zal ontzeggen en het de dodental aan de grenzen nog verder zal doen oplopen. Dit beleid spant het paard dus achter de wagen, en verergert alleen maar de problematiek.

Het is daarom zaak dat Europese regeringen hun verantwoordelijkheid nemen. Dit betekent dat zij moeten stoppen met het plengen van krokodillentranen over het sterven van migranten en vluchtelingen aan de Europese buitengrenzen, om vervolgens tot de orde van de dag over te gaan door nog meer geld te pompen in nog strengere grenscontroles. Meer dan twee decennia van miljardeninvesteringen in grenscontroles hebben niet alleen geheel gefaald migratie tegen te houden, maar Europa draagt hiermee ook medeverantwoordelijkheid voor de dood van duizenden migranten en vluchtelingen.

Verantwoordelijkheid nemen betekent voor Europese regeringen dat ze vluchtelingen toegang moeten bieden tot asielprocedures in plaats van ze feitelijk de dood in te drijven. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat de zogeheten Dublin-regeling moet worden opengebroken. Deze regeling zet uiteen dat vluchtelingen alleen asiel kunnen aanvragen in het eerste land van aankomst. Het openbreken van deze regeling kan de mogelijkheid creëren asiel aan te vragen in andere Europese landen. Zuid-Europese landen moeten zeker op hun verantwoordelijkheid worden aangesproken om migranten en vluchtelingen fatsoenlijk op te vangen. Maar voor Noord-Europese regeringen als die van België en Nederland zal alleen de bereidwilligheid om ook vluchtelingen op te vangen een geloofwaardig gebaar van solidariteit zijn. Nog meer repressie is een heilloze, en dodelijke, weg.

Een versie van deze bijdrage verscheen eerder op heindehaas.blogspot.com.