'Het gaat veel sneller dan we denken'

De telefoon gaat over in Haïti. Daar is Kadir van Lohuizen nu, zijn camera ingezoomd op wat hij 'de moderne slavernij' noemt. Over Haïtianen die in de Domicaanse Republiek in suikerplantages aan de slag moeten. Zo'n familie volgde hij: de wereld toch een beetje een geweten schoppend bij de volgende Dominicaanse strandvakantie.

Naar Bangladesh gaat nooit iemand op strandvakantie. Van Lohuizen (51, Amsterdam, veelvuldig bekroond voor zijn reportages in on- der meer Palestina, Tibet, Zuid-Afrika, Siberië) was er ooit op reportage. Hij zag wat water met een land doet, en ging verder. Voor Via Panam, een reeks rond migratie in Zuid- en Noord-Ame- rika, bezocht hij Panama. Ook daar weer was er de waarschuwing van het wassende water.

"Toen, daar in Panama, dacht ik: wat is er aan de hand? De afgelopen twee jaar drong het helemaal tot me door: de gevolgen van de klimaatverandering en dus de stijgende zeespiegel worden steeds meer zichtbaar. Deze week nog hoorde ik een meteoroloog zeggen dat Nederland afstevent op het klimaat van Bordeaux en de zeespiegel tussen nu en 2060 liefst 80 centimeter gaat stijgen."

In 'gaat' zit de toekomstige tijd, maar Kadir van Lohuizen wacht niet. Research en hulp van de ngo Displacement Solutions bracht hem bij deze vraag: waar moet straks iedereen naartoe? Want Nederland is goed beschermd, dankzij zijn dijken en Deltawerken. Maar dat kan niet van de hele wereld worden gezegd. Van Lohuizen zocht daarom een stel bedreigde landen uit. Dat werden onder meer Bangladesh, de Verenigde Staten, Engeland, Groenland, Fiji en Kiribati.

"Bangladesh staat met stip op 1 van landen waar het probleem het grootst is. We spreken over 30 tot 50 miljoen mensen die tegen 2060 letterlijk uit het land moeten worden geëvacueerd. Maar op dit moment weet niémand waar ze naartoe moeten. Ik ben op zoek gegaan naar families die nu al deels vertrokken zijn. Naar dorpen in de Chittagong Hills, hoger gelegen, op de grens met Myanmar. Maar dat zijn fracties. De meesten moeten het nu nog stellen met een plek in de slums van Dhaka."

Water trekt niet meer weg

"Het land kennen we allemaal van nieuwsberichten over cyclonen en overstromingen, maar het grote verschil met vroeger is dat het water er vandaag niet meer wegtrekt. En dat de gletsjers in de Himalaya smelten. Eerst dacht ik dat het probleem van te veel water zich enkel stelde voor wat eilanden en deltagebieden, maar er is meer. De landbouwgrond raakt volledig verzilt. Mensen zullen eerder moeten vertrekken."

Cijfers, studies... Rapporten genoeg, de laatste jaren. Klimaattoppen zelfs. De wereld kan niet zeggen dat de problemen nieuw zijn. Toch moeten de ogen af en toe opnieuw geopend worden. Dat gebeurt als het Intergovernmental Climate Change Panel nog eens cijfers publiceert en waarschuwt dat eerdere cijfers te positief waren.

"Gletsjers smelten vlugger, de ijskap op Groenland ook, door de pas ontdekte 'aantrekkingskracht' van ijs treedt er daar nog eens een extra versnelling op... Het water aan de Oostkust van de Verenigde Staten stijgt vluger dan elders in de wereld, omdat ze zo dicht bij Groenland ligt. Op Antarctica smelt de onderkant van het ijs, wat enorme consequenties heeft. Het gaat veel sneller dan we allemaal denken."

Wij lezen dit en denken: Bangladesh is ver. Groenland? Komen we nooit. We moéten niet op vakantie naar de oostkust van de VS, laat staan naar Kiribati. "De mensen die er wonen, beseffen het wel", merkte Kadir. "En wij denken: nou, dan trek je toch weg. Maar dat doen mensen niet zo makkelijk. Zou je zelf zomaar uit Amsterdam of Brussel weg kunnen of willen?"

Op een gegeven moment wordt het echter on- leefbaar. "Kiribati is een land dat gewoon gaat verdwijnen. Bij hoog water vond ik het nu al beangstigend. De mensen wonen zo laag, je voelt de zee gewoon dreigen. Als wij er zouden wonen, waren we al lang geëvacueerd."

Opdat we doordrongen raken van het feit dat dit geen ver-van-mijn-bedshow is, trok Van Lohuizen ook naar de VS. De Oostkust daar is een onderbelicht probleemgebied. Toen ik mijn foto's aan The New York Timesaanbood, waren ze niet meteen geïnteresseerd in mijn beelden uit hun eigen land. Met de orkaan Sandy is hun kwartje wel gevallen, maar toch..."'

Wat hij in Miami zag, noemt Kadir "shocking". "Florida verkeerde lang in een staat van denial, maar sinds november bestaat nu wel de Sea Level Rise Task Force. Florida ligt heel erg laag en is gebouwd op kalksteen. Welke dijken je ook bouwt: het water loopt er gewoon onderdoor. Nederlandse wateringenieurs zijn gaan kijken en ze zijn het eens dat Miami op termijn gewoon opgegeven moet worden. Al in 2060 zal Miami Beach geëvacueerd moeten worden."

Veel hoor je daar momenteel nog niet over. Komt, zegt Kadir, omdat de stad drijft op real estate. "Er zijn nu nog 32 hoogbouwprojecten gepland op Miami Beach. Ze trekken rijken uit Zuid-Amerika aan om daar te investeren, maar iedereen gaat ervan uit dat ze nog maar één mortgage run te gaan hebben. Want over vijftig jaar gaat het mis en zullen ze niet anders kunnen dan de regio uitroepen tot risicogebied. Stilaan trekken de verzekeringsmaatschappijen er nu aan de alarmbel."

Hopen op impact

Misschien dat de recente publicatie van 'Rising Seas' in The New York Times iets verandert in het land van de ontkenning? "Je hoopt op impact", zegt Kadir. "Maar ik zit lang genoeg in dit vak om me te realiseren dat zulke dingen lang kunnen duren. Natuurlijk ben ik blij dat ze het publiceerden. En behalve de voorspelbare negatieve reacties op het online forum merk je toch dat veel mensen niet meer de reactie hebben dat 'we de problemen in Bangladesh al lang kennen'."

"De manier waarop je dit soort journalistiek bedrijft, bepaalt ook wel de impact. Je kunt naar het oosten van Oekraïne gaan of naar de Centraal-Afrikaanse Republiek en alleen op de vlakte registreren. Maar je hebt als fotograaf toch een verantwoordelijkheid. Een van mijn vorige projecten ging over de diamantindustrie. Daarvoor moest ik naar Congo, Angola en Sierra Leone. Daar worden oorlogen over gevoerd en wij zijn geneigd om ons hoofd daarvan af te wenden. Maar als je daar dieper op ingaat, zie je dat wij in Europa een verpletterende verantwoordelijkheid dragen. Dát probeer ik eruit te halen."

En dat wil 'Rising Seas' zijn. Net voor hij de telefoon in Haïti neerlegt: "Ik denk dat het belangrijk is dat dit soort projecten gedaan worden. En via de media de wereld bereiken."

Kadir van Lohuizen

Een uitloper van het dichtbevolkte en verpauperde eiland Tarawa, waar de hoofdstad van Kiribati is gevestigd, een archipel in de Stille Oceaan. Nog even, en deze atollen verdwijnen in zee.