Een glazen groentehuis in Brussel

Op de kasseien aan het Brusselse kanaal staat een container. Op zich is dat niet zo bizar. Maar de voorbijganger die naar boven kijkt, ziet op dat logge onderstuk een frisse serre staan, gevuld met plantgoed en wat vissen. Is het een kunstwerk? Is het een statement? Wel, dat is het allebei. Op uitnodiging van het Kaaitheater pootte Damien Chivialle, Frans designer en kunstenaar, hier zijn UFU neer: de Urban Farm Unit, een zelfregulerende boerderij die overal in de stad geparkeerd kan worden. Vandaar ook de container: de logge, zware onderkant dient als bescherming voor een fragiel, doorzichtig huis.

Damien Chivialle: "De combinatie van die twee materialen geeft een soort van paradox, en dat geldt ook voor de natuur in de stad. Stedelingen zijn de connectie met natuur en landbouw kwijtgeraakt, en daar wil ik iets aan doen. De bevolking in de steden staat voor een massale groei, en ik wil een antwoord zoeken op de vraag of de consumerende stad een producerende stad kan worden."

Het idee van de Urban Farm Unit is dat je voedsel produceert zonder grond te verbouwen. In een kringloopcultuur bovendien. Tomaten, paprika, peterselie en pepers: dat heeft Chivialle in de nok van de Brusselse serre geplant. Onderaan, in een bassin, zwemmen karpers. De planten groeien, de vissen ook, en dat dankzij elkaar. "Een aquaponisch systeem optimaliseert de productie", legt Chivialle uit. "De uitwerpselen van de vissen worden door bacteriën afgebroken tot mineralen. Dat water wordt via leidingen tot bij het groen gebracht, en als de plantjes het gefilterd hebben, vloeit het weer naar het bassin."

Een kringloop dus, waarbij geen water wordt verspild. Het hoeven overigens niet altijd groenten en vissen te zijn. Er zijn ook UFU's waarin men kippen kweekt. Of aan champignonteelt doet. Zo kan ook geruild worden met omliggende gebieden. Daarom wordt de box van Chivialle ook de 20 Foot Farming Unit genoemd. De twenty-foot equivalent unit (TEU) is een internationale maatstaf voor cargo. Ruilvervoer per boot dus, en een ecologische voetafdruk die klein blijft.

Bang voor innovatie

Of we binnenkort al tomaten kunnen eten uit zijn serre in Brussel? Natuurlijk, zegt Chivialle, en hij lacht een beetje trots. "Maar ik blijf niet eeuwig hier in Brussel. Half september vertrek ik, de boerderij blijft. Op voorwaarde dat we mensen vinden die het werk in de serre dan willen opnemen, zul je in het najaar groenten kunnen telen, inderdaad."

Gezamenlijk tuinieren, het is het soort werk dat sociale interactie genereert. En dat is welkom in een stad. Maar wat brengt zo'n container op aan voedsel? De UFU hier in Brussel kan zorgen voor 60 kilo vis en 200 kilo groenten per jaar, genoeg voedsel voor ongeveer tien mensen. Het concept van Chivialle zou zo in elke stad geïmplementeerd kunnen worden, maar voorlopig zijn er enkel in Zürich en Berlijn ook echt boerderijen in gebruik.

"Zwitserland en Duitsland gaan echt mee in het verhaal", zegt Chivialle. "Maar in landen als Frankrijk lijken ze eerder bang te zijn voor verandering. Nochtans heb je voor zo'n project voldoende steun nodig. Financieel en materieel." Laat dat nu vaak de angel zijn.

Ook gek, zegt de kunstenaar, is dat bedrijven die met innovatie bezig zijn niet echt staan te springen om een samenwerking op te zetten. "Artistieke huizen verwelkomen mijn werk veel meer. Zij staan veel meer open voor die mix van kunst, ecologie en technologie. Zij houden er ook van debat te creëren. Bedrijven niet, zo lijkt het."

Misschien omdat dit soort van werk een investering is die niet onmiddellijk rendeert. Eén jaar tijd heb je nodig om je geld terug te verdienen met de groenten en de vis, zegt Chivialle. Bovendien veronderstelt het ook een andere manier van werken.

"Dit is geen negen-tot-vijfjob. Je bent afhankelijk van het seizoen. Op sommige dagen zul je harder moeten werken dan andere, en de tijd van het jaar bepaalt welk werk je precies zult moeten doen. Het doel van je werk is de kringloop te begrijpen, en daarvoor moet je ook geduld hebben. Daar hoort bij: fouten maken, experimenteren, ervaring opdoen in plaats van kennis."

Moeite doen

Chivialle is alvast niet meer de enige die nadenkt over hoe we consumeren en produceren. Er beweegt van alles van onderuit, zoveel is duidelijk. "Meer en meer mensen realiseren zich dat we niet kunnen voortdoen zoals nu. Maar je moet niet wachten tot iets of iemand het voor jou zal oplossen, je moet het heft in eigen handen nemen. Je kunt je relatie met de natuur en je consumptiepatroon echt wel veranderen. Maar daarvoor moet je moeite doen en risico's nemen."

Dat is ook precies waarom de steden zo geïnteresseerd zijn in de UFU's. Omdat ze voor een andere manier van leven en werken staan dan je in de stad gewoon bent. Maar zijn boerderijtjes hoeven niet beperkt te blijven tot de stad, zegt Chivialle. "We zouden dit ook in ziekenhuizen en scholen willen implementeren. Ik ben ervan overtuigd dat zo'n kringloopboerderij een therapeutische en opvoedkundige waarde heeft. Maar dan heb je natuurlijk directeurs nodig die hun ziekenhuizen en scholen ervoor willen openstellen. En ook hun hoofd."

Een goede school of life, zo beschouwt de kunstenaar zijn project. "Natuur is geen wiskunde. Ze zit vol met verrassingen waaraan je jezelf maar moet aanpassen. Als mens maken we deel uit van die natuur, maar dat lijken we compleet vergeten te zijn."