De ontdekking van de eeuw bleef jaren geheim
Wetenschappelijke doorbraken zijn vaak al bekend voor de trotse aankondiging. Niet zo met bevindingen over de geboorte van ons universum. Hoewel ze bijna uit hun vel knapten van opwinding, wist het oerknalteam het mysterie jarenlang te bewaren, tot de glorieuze persconferentie deze week.
Neem het Brout-Englert-Higgs-deeltje. De vondst van dat belangrijke subatomaire deeltje werd bekendgemaakt na maanden speculatie in de juiste richting. Het gaat meestal zo, zeker nu onderzoekers zelf bloggen en twitteren, wat zeer nefast is voor wie overloopt van enthousiasme.
Maar het onderzoeksteam dat maandag de ontdekking over de eerste fractie van de oerknal presenteerde, heeft jaren kunnen zwijgen. Op 12 maart kwam het Harvard Center for Astrophysics met een geheimzinnige aankondiging. Vijf dagen later zou de afdeling van de prestigieuze Amerikaanse universiteit "een grote ontdekking" lanceren. Meteen begon verhit gespin. Gespecialiseerde sites gingen door het dak. De Britse krant The Guardian waagde een gokje met een artikel waarin stond dat het wel over de langverwachte zwaartekrachtgolven zou gaan.
Dat deed de druk op de ketel alleen maar toenemen. De persdienst van Harvard liet zich evenwel niet vermurwen. "Het zou ook kunnen dat ze buitenaards leven zullen aankondigen, hé", meldde de woordvoerster wel honderden keren. Tot op het laatst wisten de onderzoekers zelf complete stilte af te dwingen. Teamleider John Kovac had vooraf zelfs een interview aan Nature gegeven waarin hij uitgebreid ingaat op het telescooponderzoek op de Zuidpool dat blootlegt hoe de oerknal zich manifesteerde. Maar noch Nature, noch de andere betrokken vakbladen, noch concurrenten die de resultaten hadden gezien, losten iets.
Partijtje tennis
Voor ingewijden die weten dat wetenschappers notoire roddelaars zijn, is dat een even groot mysterie als de oerknal zelf. Voor de kosmologen niet. Ze waren het al jaren gewoon om hun Zuidpoolonderzoek geheim te houden.
De zoektocht naar de ongrijpbare echo uit het begin der tijden begon tijdens een partijtje tennis tussen natuurkundige Jamie Bock en astronoom Brian Keating. Die laatste probeerde de eerste ervan te overtuigen dat het onderzoek naar de zwaartekrachtgolven echt wel de moeite was. Andere specialisten werden erbij gehaald. Om de cruciale golven te vinden was apparatuur nodig die temperatuurverschillen tot op een miljoenste van een graad kan onderscheiden. Tussen 2006 en 2012 dook het 'BICEP'-team in het erg voor fouten gevoelige project. Net omdat ze zo onzeker waren dat ze het signaal wel echt zagen in de massa data, hielden de kosmologen aanvankelijk hun mond tegen rivaliserende teams. "We zwegen en lieten alle mogelijke controles op de resultaten los", zegt John Kovac. In april vorig jaar sloten ze zich op in Harvard om twee dagen tegen elkaar te beargumenteren waarom ze wellicht fout zaten. Maar ook toen was de uitkomst: dit moest kloppen. Ze hadden een bewijs voor de echo van de big bang, een bevinding die het pad van de kosmologie en natuurkunde zou veranderen.
Nieuwe paswoorden
Vanaf dat moment ging iedereen zijn paswoorden, codes en e-mailadressen wijzigen. Een groot voordeel was dat dit team klein is. Rivalen zijn met honderden. Aan de zoektocht naar het BEH-deeltje namen duizenden onderzoekers deel. "Wij konden net onder de radar glippen", zegt onderzoeker Jamie Tolan tegen Wired. En door de jarenlange, soms frustrerende speurtocht en de enorme betekenis ervan volstond onderling vertrouwen om het deksel op de pot te houden.
Maar wetenschap is pas solide als ze door anderen is gekeurd. Dit geheim moest gedeeld worden. Twee weken voor de aankondiging besloot Kovac dan toch maar om de resultaten ter verificatie persoonlijk en op papier te gaan afleveren bij een van zijn belangrijkste collega's. En jawel, niet lang daarna kwam de geruchtenmolen dan toch op gang.
Toch is het niet de geslaagde geheimhouding die Kovac en zijn team het meest blijft verbazen. Wel de vaststelling dat datgene waar ze jarenlang op zochten, toch net zo belangrijk is als ze dachten. En, uiteindelijk, toch nog altijd het werk zelf. Tolan: "Nu pas, door alle aandacht, besef ik hoe straf het is. We gaan naar de Zuidpool, bouwen met onze eigen handen telescopen en zien iets dat een biljoenste van een seconde na de big bang is gebeurd."