Ingrediënten van een bankencrisis
Het vertrouwen van investeerders in de financiële sector is de voorbije dagen dermate gedaald, dat als we niet oppassen er in Europa een nieuwe bankencrisis uitbreekt. Christine Lagarde, de nieuwe topvrouw van het Internationaal Monetair Fonds, zegt dat Europese banken desnoods met dwang en desnoods met overheidsgeld hun kapitaal moeten versterken om zich in te dekken tegen verder onheil. Maar hoe ontstaat een nieuwe bankencrisis?
Staatsschuld wordt nieuwe strop
De falende aanpak van de schuldencrisis dreigt de financiële sector de das om te doen. Banken dreigen met nieuwe verliezen te worden opgezadeld als gevolg van afwaarderingen op hun portefeuille staatsobligaties. De leiders van de eurozone besloten op 21 juli dat de financiële sector moet bijdragen aan een programma tot schuldverlichting voor Griekenland. Sindsdien wordt er druk gespeculeerd over een uitbreiding van die maatregel naar andere landen.
Voor de meeste banken die Grieks staatspapier bezitten, zijn de verliezen die daaruit voortvloeien nog net te slikken. Maar als ook andere zwakke eurolanden schuldverlichting krijgen, dan dreigen tal van banken kopje onder te gaan. Analisten waarschuwen voor een fiasco als banken moeten bijdragen aan de redding van Italië of Spanje. Een bank als Dexia, dat voor miljarden aan Italiaans staatspapier bezit, zou een van de eerste slachtoffers zijn.
Groeivertraging bemoeilijkt herstel
Een goed draaiende economie zou de banken kunnen helpen om uit de miserie te raken. Als de economie groeit, verdienen banken de nodige centen, waarmee ze hun gehavende balansen kunnen oppoetsen. Maar nu er sombere wolken boven de economie hangen, valt er van die kant weinig soelaas te verwachten. Het vertrouwen is zoek. De groei, die begin dit jaar nog zeer mooi oogde in de eurozone, dreigt volledig stil te vallen. Een nieuwe recessie met faillissementen en wanbetalingen die de banken diep in het vlees snijden, loert om de hoek.
Zelfs in Duitsland, de motor van de eurozone, viel de groei in het tweede kwartaal plat. Afgelopen weekend waarschuwde Lagarde dat kernlanden van de eurozone eveneens het slachtoffer kunnen worden van de economische terugval, die zuidelijke eurolanden en Ierland nu reeds treft.
Verzekering op recordhoogte
De voorbije weken zaten de banken op de beurs in de hoek waar de hardste klappen vielen. Behalve de koersen van de aandelen wijzen ook andere financiële parameters op zwaar weer in de banksector. Zo is het verzekeren van schuldpapier van verschillende grote Europese banken vandaag duurder dan dat ten tijde van de financiële crisis in 2008 het geval was. Credit default swaps op obligaties van de Royal Bank of Scotland, BNP Paribas, Deutsche Bank en Intesa Sanpaolo bereikten vorige week absolute recordniveaus. "Dat wijst enkel op een spectaculaire daling in het investeerdersvertrouwen vis-à-vis de banken", zegt een Londense topfiguur uit de City in de Daily Telegraph. "Het probleem is een gebrek aan liquiditeit. Ik denk dat we op weg zijn naar een beurscrash in september of oktober, die alles zal overtreffen dat we ooit hebben gezien."
Liquiditeit droogt op
Ook het wantrouwen tussen de banken is weer fors toegenomen. Bij het uitbreken van de financiële crisis in 2008 kwamen tal van financiële instellingen aan de rand van de afgrond te staan omdat ze bij andere banken geen geld meer konden lenen. Banken met overschotten vreesden dat ze hun geld niet zouden terugzien als ze hun centen aan banken met tekorten zouden uitlenen. De voorbije dagen is het wantrouwen tussen de banken opnieuw fors de hoogte ingegaan. De rente die banken elkaar aanrekenen voor krediet zit in de lift. "Banken in sommige landen hebben de afgelopen weken problemen gehad om geld te vinden en die druk zal toenemen", zei een centrale bankier. Lagarde waarschuwde uitdrukkelijk voor een liquiditeitscrisis die de hele economie kan ondermijnen. Voor Dexia, dat een duizelingwekkende 100 miljard euro aan kortlopende financiering nodig heeft, is dat een beangstigende scenario.
Brandweerman is moe
Bij de crisis in 2008 hielden de overheden de falende banken recht met staatsgaranties en met bijkomende kapitaal. Maar na drie jaar strijd tegen de financiële crisis zijn de middelen van de meeste Europese overheden uitgeput. Kon een bank als Dexia in 2008 nog rekenen op een kapitaalinjectie van zijn belangrijkste aandeelhouders, dan zijn sommige, zoals de Gemeentelijke Holding, niet langer in staat om Dexia vers kapitaal toe te stoppen. De bank kan enkel nog aankloppen bij de Franse en Belgische overheden. Maar die kunnen zich niet veel meer veroorloven, omdat hun schulden fors gestegen zijn. Banken met problemen kunnen ten allen tijde aankloppen bij de Europese Centrale Bank, maar als gevolg van de vele ingrepen op de financiële markten beschikt de ECB vandaag over minder financiële armslag dan voor het bankroet van Lehman Brothers, waarmee de financiële crisis in 2008 begon.
Politieke onwil
Een krachtdadig politiek ingrijpen zou de problemen bij vele banken kunnen verlichten. Als sterke eurolanden bereid zouden zijn de schulden van de zwakkere landen voor hun rekening te nemen, dan zouden banken minder bang moeten zijn voor grote verliezen op hun portefeuille staatsobligaties. Maar dat scenario blijft dode letter. Het Duitsland van Merkel verzet zich halsstarrig tegen elke vorm al te grote solidariteit met andere eurolanden. Voorlopig wijst er niets op dat Berlijn bereid is om krachtdadig in te grijpen.
Ook de invoering van Europese obligaties, die een antwoord zouden kunnen bieden op de crisis blijft onbespreekbaar. En zo blijft de crisis maar aanslepen en verder escaleren. "Twee maanden geleden werd gewaarschuwd voor de uitbreiding van de crisis naar Spanje en Italië en het stilvallen van het economisch herstel. Vandaag heeft de crisis Spanje en Italië in de greep en vertraagt de groei. De volgende stap in deze tragedie is een recessie", waarschuwde columnist Wolfgang Münchau gisteren in de Financial Times.
Vers kapitaal dringend vereist
In haar tussenkomst voor symposium van centrale bankiers in Jackson Hole in de VS liet Lagarde verstaan dat een te trage aanpak van de schuldencrisis in Europa het fragiele herstel van de economie sinds de financiële crisis teniet dreigt te doen. Banken dreigen daar het grootste slachtoffer van te worden. "Ze moeten sterk genoeg zijn om om te gaan met de risico's van staatsobligaties en zwakke groei. Dat is van het grootste belang om de keten van besmetting te breken. Als er geen actie wordt ondernomen, dan kunnen economische problemen ook kernlanden aantasten en leiden tot een slopende liquiditeitscrisis", zei Lagarde. En dus moeten banken snel vers kapitaal krijgen, vindt de IMF-baas. Het liefst met privégeld, desnoods met centen uit het Europees noodfonds, dat de eurolanden samen met het IMF hebben opgericht. Maar voor zo'n beslissing is wel eerst goedkeuring van de zeventien eurolanden vereist voor ruimere bevoegdheden van het noodfonds.