'Angst maakt stilaan plaats voor woede'

Een ontspannend avondje uit is nog maar eens herschapen in een bloedbad. Net op het moment dat Frankrijk bijna weer durfde ademen, sloeg de terreur opnieuw toe. Damiaan Denys, professor psychologie en filosofie aan de Universiteit van Amsterdam ziet met elke nieuwe aanslag ook onze emoties radicaliseren.

Een aanslag zoals die in Nice, wat doet dat met een samenleving?

"In eerste instantie speelt dat opnieuw heel erg in op angst. Angst wordt typisch aangewakkerd door iets wat onvoorspelbaar, onberekenbaar en onbehandelbaar is. Nice is daar het beste voorbeeld van. Elk individu, zelfs zonder ideologische motieven, kan zomaar met een neutraal ding als een vrachtwagen een gruwelijke schade aanrichten. Niemand is veilig, iedereen kan op elk moment slachtoffer zijn. Al vrees ik dat door de herhaalde aanslagen er langzaamaan een ander soort emotie de kop op steekt."

Welke emotie?

"Blinde woede. Ik vrees dat mensen deze aanslag zullen aangrijpen om te handelen. Dat ze zullen denken: 'Het is genoeg geweest, het is tijd voor actie.'

Hoe uit zich dat?

"Sowieso zal de maatschappij zich nog beter beveiligen. De voorbije maanden hebben we daar al een voorproefje van gehad, maar het zal alleen erger worden. Uit noodzaak. Het zal niet prettig zijn, maar een deel van onze vrijheden zullen we moeten opgeven. Het zal moeilijker worden om dingen te organiseren en er komen meer belemmeringen.

"Daarnaast zullen mensen toch bepaalde plaatsen vermijden. Dit zal opnieuw een impact hebben op toerisme of op allerlei grote evenementen. Maar wat ik het meeste vrees, is dat mensen rechtstreeks agressie zullen uiten naar anderen die er zogezegd bij betrokken kunnen zijn. Dat dit een extra voedingsbodem is voor islamhaat en moslimwoede. En dat dit ook een impact zal hebben op de politiek. Mensen gaan gestuurd worden in hun stemgedrag en extreemrechts zal aan populariteit winnen."

Hoe kunnen we ons daar tegen wapenen?

"Ik denk dat zoiets stilaan moeilijk wordt. Dan hoor je politici zeggen: 'We laten ons niet intimideren. We gaan de vrije maatschappij vrijwaren'. Maar als terreur zo individueel dichtbij komt, als je weet dat familie en vrienden zomaar betrokken kunnen worden en als je weet dat dit uit de hoek van religieus fanatisme komt; dan zal alles wat daarmee gelinkt kan worden, onderwerp zijn van discriminatie. Bijzonder onwenselijk, maar ook heel erg begrijpelijk."

Hoe doorprik je die perceptie?

"Dat is lastig. Onderwijs speelt daar uiteraard een cruciale rol in. Je moet mensen informeren. En dan gaat het niet alleen over slachtoffers, maar ook over daders. De mensen die dit doen, zijn blijkbaar jonge mensen die een betekenisloos leven leiden. Die zich niet gehoord voelen en dan naar dit soort geweld grijpen om betekenis te geven aan hun leven. Uiteraard wordt dat aangewakkerd door ideologische overtuiging, maar vaak komt dat er pas later bij.

"Mensen bewust maken van de gevaren van radicaliseren, het matigen van ideeën: dat vergt een heel lange inspanning. Zoiets duurt tientallen jaren."

Terwijl een enkele aanslag die inspanning tenietdoet?

"Inderdaad. Bovendien bestaat het gevaar voor copycatgedrag. We zien steeds meer geïsoleerde individuen die tot dit soort acties overgaan. Hoe geïsoleerd ook, in de grote geglobaliseerde wereld creëert dat meteen shockeffecten."

Dat hier een vrachtwagen is gebruikt, maakt dat een verschil?

"Het illustreert hoe je met allerlei voorwerpen mensen om het leven kunt brengen. Dat maakt het nog veel beangstigender. Er hoeft niet eens een echt wapen aan te pas te komen."

Ontstaat er ook gewenning?

"Toch wel. Dat zie je bij elke aanslag. Als je een steen in de rivier gooit, krijg je eerst een grote golf. Maar het deint snel uit. Mensen gaan snel over tot de orde van de dag.

"Mensen gaan zich aanpassen aan een nieuwe realiteit. We leven in een onveilige wereld. We hebben ons de angstcultuur eigen gemaakt."