Boulevard van GEBROKEN DROMEN

Gelekte mails, verwijten over gevoelloze karikaturen uit teflon en beton, moties van wantrouwen, stampei over miserietaksen, omstreden winkelcentra en uitgeholde onderwijshervormingen. Ondanks alle akkefietjes slaagde Vlaams minister-president Kris Peeters (CD&V) er tot enkele maanden geleden in om het beeld intact te laten dat zijn regering staat voor stabiliteit, degelijkheid en goed bestuur. Met dank aan een oppositie die grotendeels lag te slapen. Maar ondertussen is die ontwaakt en is de perceptie ontstaan dat Peeters II toch vooral een stilstandregering was, een fileregering en een wachtlijstregering.

Welk beeld is terecht? Wat deed de Vlaamse regering daadwerkelijk aan de grootste uitdagingen van deze legislatuur?

Mobiliteit

Samen in de file: ja gezellig

"De mobiliteit beheersen en duurzamer maken is voor het dichtbevolkte Vlaanderen een enorme uitdaging." Het is in het regeerakkoord uit 2009 de eerste zin in het hoofdstuk waarin Vlaanderen omgevormd moet worden tot slimme draaischijf van Europa.

Op een aantal vlakken is de Vlaamse regering wel degelijk geslaagd in haar opzet. De verkeersbelasting is vergroend, er werd massaal geïnvesteerd in fietspaden, vanaf 2016 zal er een kilometerheffing zijn voor vrachtwagens en het proefproject voor personenwagens loopt zoals voorzien. Daarnaast werd er gewegenwerkt dat het een lieve lust was en werden drie van de zes vooropgestelde 'missing links' eindelijk vervolmaakt. Touring bevorderde Vlaams minister Hilde Crevits (CD&V) niet voor niets tot "de beste autominister die we in 35 jaar hebben gehad".

Die uitspraak legt meteen ook een enorm pijnpunt bloot. De Vlaming verplaatst zich allesbehalve duurzamer. Moeten we amper een kilometer van de deur, dan nemen we daarvoor bij voorkeur de wagen. De files zijn dan ook allesbehalve korter geworden, zoals bijna iedere Vlaming aan den lijve ondervindt. De officiële cijfers van het Vlaams Verkeerscentrum spreken voor zich. Tussen 2007 en 2012 steeg de filezwaarte gemiddeld van 330 kilometer per dag naar 450 kilometer. Niet bepaald een resultaat om trots op te zijn.

De switch naar het openbaar vervoer verloopt bovendien erg moeizaam. Amper zes procent van ons dagelijks vervoer verloopt per spoor; van een vlotte samenwerking tussen De Lijn en de NMBS blijft het voorlopig nog dromen.

Om over Oosterweel maar te zwijgen. "Het masterplan Antwerpen voeren we verder uit", luidde het nog in tempore non suspecto in het regeerakkoord. Een jaar later besliste de Vlaamse regering om de Lange Wapper onder de grond te steken en de brug te ruilen voor een tunnel. Het duurde dan nog eens dik anderhalf jaar voordat het nieuwe milieueffectenrapport besteld werd, met alle vertraging van dien.

Momenteel staat de eerste spadesteek gepland voor de herfst van 2016. De kans dat die timing wordt gehaald is bitter klein. De eerste procedures voor de Raad van State zijn opgestart. Pessimistische stemmen wanhopen al luidop dat Oosterweel helemaal nooit zal worden uitgevoerd.

Bewoog er niets aan openbare werken of mobiliteit? Integendeel, graafmachines en betonmolens draaiden overuren. Maar als het doel was om de mobiliteit te beheersen en duurzamer te maken, dan vloog de bal over de goal. Om echt te scoren was een visie nodig geweest die ook een mentaliteitsswitch bij de bevolking op gang had kunnen brengen.

Onderwijs

Uitgestelde hervormingen

De hervorming van het secundair onderwijs? Het grote loopbaanpact om de job van leerkracht aantrekkelijker te maken? De fusies van de scholengroepen? Het zijn stuk voor stuk dossiers die op het bord van de volgende regering terecht zullen komen. Akkoord, er zijn al wat grotere scholengroepen dan een handvol jaren geleden, maar de ingrijpende samensmelting tot clusters van 6.000 leerlingen is er niet gekomen.

Het loopbaanpact, hoewel het niet uitdrukkelijk in het regeerakkoord stond toch een duidelijk doel voor minister van Onderwijs Pascal Smet (sp.a), raakte mede door zijn eigen getreuzel volledig in het slop. De grootse hervorming van het secundair onderwijs resulteerde na heel veel vijven en zessen in een masterplan. Maar dat masterplan is op geen enkele manier bindend, laat staan al concreet ingevuld. Met andere woorden: de volgende regering kan volledig haar eigen zin doen.

Lichtpuntjes: de capaciteitsproblemen in het kleuteronderwijs zijn aangepakt, al moet daarbij wel gezegd worden dat het probleem gewoon is doorgeschoven. Over enkele jaren dreigt een nieuw probleem in het middelbaar onderwijs. Ons onderwijs is eindelijk wat inclusiever en stuurt kinderen met een beperking niet meer automatisch naar het bijzonder onderwijs, maar het uiteindelijke akkoord is slechts een schim van wat ooit op tafel lag.

De bouw van extra infrastructuur blijft een enorm pijnpunt. Smet deed wat hij kon, maar gezien de loodzware erflast waren dat niet meer dan druppels op een hete plaat.

Onderwijs is hét visitekaartje van de Vlaamse regering, het zwaarste departement waar bij uitstek ook de meeste middelen naartoe vloeien. Net geen 40 procent van het totaal zelfs. Het enthousiasme van Smet was recht evenredig, zijn efficiëntie helaas niet. Voor een stuk ligt dat aan de persoon Smet, olympisch kampioen in het spuien van ideeën, zelf. Zijn voluntarisme zette zoveel kwaad bloed dat de beweegruimte op den duur heel erg beperkt werd. De minister was allerminst een dossiervreter, wat in combinatie met een zwak en onmondig kabinet een dodelijke combinatie oplevert.

Maar dat is niet het hele verhaal. Onderwijs is een logge kolos, een massieve tanker die van richting veranderen niet in het lijstje favoriete hobby's heeft staan. Bovendien heeft iedereen wel een mening. In het veld, aan de zijlijn, binnen de regering zelf. Het hielp de daadkracht van Peeters II niet meteen vooruit dat de twee partijen die de minister van Onderwijs niét in de rangen hadden, die post al claimden voor de volgende legislatuur toen de rit nog lang niet gereden was.

Zorg

Dromen vs. cash

De plannen van Peeters II waren ambitieus: een uitgebreide sociale bescherming met lekkers voor iedereen. Met een eigen Vlaamse hospitalisatieverzekering en een kindpremie zouden er zelfs eerste aanzetten moeten komen voor een heuse Vlaamse sociale zekerheid. Van dat alles kwam niets in huis. Minister van Welzijn Jo Vandeurzen (CD&V) bereidde het hele pakket wel voor, maar het pakket sociale bescherming sneuvelde keer op keer bij de begrotingsonderhandelingen. Geen budget, nu geen prioriteit.

Meer dan op elk ander domein had de zorg te lijden onder de tegenvallende economische omstandigheden. Wat niet wegneemt dat Vandeurzen toch behoorlijk wat door het parlement wist te sluizen. Het nieuwe decreet over kinderopvang en de aanpassing in de gehandicaptenzorg zijn daarbij veruit de belangrijkste verwezenlijkingen. Zeker het laatste wordt door vriend en vijand beschouwd als een absolute doorbraak.

Het zorgbudget voor personen met een beperking zal in de toekomst toegekend worden aan de betrokken persoon en niet aan de instelling waar hij of zij verblijft. Onder meer dankzij deze hervorming zouden alle wachtlijsten in de gehandicaptensector tegen 2020 weggewerkt moeten zijn.

Een gigantische uitdaging, want die wachtlijsten tikten de afgelopen jaren ferm aan. Het is de smet op het rapport van Vandeurzen. In 2012 (de cijfers voor 2013 zijn nog niet beschikbaar, AVB) stonden er 20.852 personen in de wacht. Weliswaar een daling ten opzichte van 2011, maar nog steeds heel wat meer dan de 17.652 in 2009.

De kinderarmoede kreeg de Vlaamse regering evenmin onder controle. Het doel was om die tegen 2020 te halveren. In plaats daarvan steeg het aantal kinderen dat onder de armoedegrens leeft van 8,2 procent in 2009 tot maar liefst 10,5 procent in 2012 (ook hier de meest recente cijfers, AVB). De Vlaamse regering nam een rist maatregelen, maar hoe dan ook blijft die situatie meer dan zorgwekkend. Volgens zowel bevoegd minister Ingrid Lieten (sp.a) als het middenveld moet de doelstelling van 2020 evenwel resoluut nagestreefd blijven worden.

Economische crisis

Lang leve de begroting

"Het is voor het eerst in de geschiedenis van onze eigen Vlaamse instellingen dat een nieuwe Vlaamse regering onmiddellijk moet beginnen met omvangrijke besparingsmaatregelen", waarschuwde Peeters al meteen in zijn beleidsverklaring. En toen ging hij er nog vanuit dat de economie wel snel weer zou aanzwengelen. Quod non. De crisis sleepte zich nog enkele jaren voort, de verhoopte extra beleidsruimte smolt als sneeuw voor de zon.

Dat de begroting sinds 2011 niettemin in evenwicht is, is de trots van deze regering. Maar tegelijkertijd verstopten Peeters en co zich wel erg makkelijk achter die slabakkende economie. De uitgaven bleven ondanks de donkere tijdingen jaar na jaar stijgen, de inkomsten vanuit de financieringswet volgde hetzelfde pad. Had de Vlaamse regering dan niet meer inspanningen kunnen doen? Wat structurelere besparingen doorvoeren om toch wat meer ruimte te creëren voor pakweg het wegwerken van de wachtlijsten of het uitbreiden van de schoolinfrastructuur?

Wellicht wel. Maar daarvoor is een goed gerodeerde machine nodig die in haar geheel dezelfde kant wil uitgaan. 'Musts' als het Vlaamse Energiebedrijf en het derde net voor de VRT kwamen er na gedegen interne wafelijzerpolitiek dan weer wel, maar geen regeringslid dat nog geconfronteerd wil worden met het bestaan van die mislukkingen.

Om het ondernemers in de toekomst het leven iets makkelijker te maken, werd op de valreep nog wel de omgevingsvergunning goedgekeurd. Maar het absolute paradepaardje van Kris Peeters, Vlaanderen in Actie, blijft nog steeds onder de verwachtingen. De gewezen Unizo-baas verdedigt het project dat Vlaanderen tegen 2020 moet bevorderen tot een Europese topregio met hand en tand, ook al moest hij het een jaar geleden eigenhandig reanimeren. Volgens Peeters lag dat aan de communicatie, niet aan de daadkracht van ViA. Een recent rapport van de Europese Commissie is minder optimistisch. Waar Vlaanderen tien jaar geleden nog tot de absolute top van innovatief Europa behoorde, zijn we sindsdien behoorlijk weggezakt.

En dus is de conclusie?

De begrotingen in evenwicht, de omgevingsvergunning, de resem decreten in de zorgsector. Het is het obligate trio waar minister-president Peeters steevast trots naar verwijst. Terecht, het zijn verwezenlijkingen. Maar ze kunnen niet verbloemen dat er op andere departementen geen keien verlegd werden. Het gaat hoogstens om kiezeltjes. De oogst na vijf jaar is mager. Te mager, zelfs in de gegeven omstandigheden.

Het schip is drijvende gehouden, Vlaanderen heeft het noodweer doorstaan. Haal je dan een voldoende? Nipt. Moet je jezelf dan op de borst kloppen? Verre van.

De conclusie over Peeters II is meteen een aanmoediging voor de volgende Vlaamse regering: vergeet niet om de handrem af te zetten.