De willekeurige verschijning van het kwaad

Een paar maanden nadat Michael Moore een Oscar had gekregen voor zijn documentaire Bowling for Columbine won Gus Van Sant dit voorjaar in Cannes de Gouden Palm (en de prijs voor beste regie) voor Elephant. Voor Moore was het drama waarbij op 20 april 1999 twee leerlingen een bloedbad aanrichtten in de Columbine High School in Littleton, Colorado, het vertrekpunt voor een satirische, maar ook populistische film over Amerika's dubbelzinnige houding ten opzichte van vuurwapens.

Elephant is een heel andere film - uiteraard geen documentaire, maar fictie - die ons twee dagen toont uit het leven van een handvol middelbare scholieren op een fictieve school in Portland, Oregon, en eindigt met een bloedige moordtocht van twee van hen (Alex en Eric) door de gangen van de school. Van Sant hoedt zich voor een moreel oordeel, en vooral: hij doet uitermate zijn best om de toeschouwers emotioneel niet bij de gebeurtenissen te betrekken. Meer zelfs, hij trekt een muur op tussen personages en kijkers. Paradoxaal genoeg doet hij dat door met zijn camera voortdurend de personages te volgen. Elephant is opgebouwd uit voornamelijk lange bewegingen, maar net die volgende blik schept een afstand die nog vergroot wordt door soms in hetzelfde shot van een eerste groep personages naar een tweede te schuiven (en soms terug te keren). Het is een zoekende blik die niets wil vinden, maar bijna at random gebeurtenissen oppikt. Soms vertraagt het beeld, wat de camerabeweging nog onwezenlijker maakt.

Van Sant introduceert geregeld nieuwe personages (hun naam verschijnt op een pancarte) en volgt hen dan een tijdje. Daarbij kruisen we andere jongeren of (soms) volwassenen die we eerder al gezien hebben of later nog zullen volgen. Het resultaat is een puzzelstructuur waarbij je nooit de indruk krijgt naar een zoekplaatje zit te kijken. Het is meer een inventaris van mogelijke 'soorten' jongeren die je op een school kunt aantreffen: de onzekere jongen met problemen thuis, het meisje dat ongelukkig is met haar lichaam en gepest wordt, het kneusje van de klas dat de favoriete schietschijf is van de proppen van zijn klasgenoten, een gelukkige jongen die zijn schoolwerk ernstig neemt.

De vraag waarom bij twee van hen de stoppen doorslaan en niet bij sommige anderen die een minstens even moeilijke jeugd lijken te hebben, wordt niet beantwoord. Geeft Van Sant de kijker daardoor de complete vrijheid om de vraag naar het waarom van de slachting te beantwoorden? Neen, want wie toont, is nooit neutraal en een regisseur maakt altijd keuzes, ook wanneer hij doet alsof hij die niet maakt. De wijze waarop Van Sant Elephant heeft geschreven en geregisseerd, geeft aan dat opvoeding en omgeving niet tot de gewelddadige uitbarsting hebben geleid, dat het kwaad in ieder van ons zit én - omdat in Elephant het geweld geen katalysator heeft - op een willekeurig moment aan de oppervlakte kan komen. Maar hier wringt iets, want het 'doorslaan van de stoppen' is niet de juiste omschrijving. Het is een weloverwogen plan - dat zelfs klinkt als een wraakoefening (cfr. de moord op de directeur en het feit dat de twee het extra gemunt hebben op jocks, de sportievelingen van de school) - waarvoor de wapens via internet besteld zijn, op een ochtend aan huis geleverd worden en in de garage worden uitgeprobeerd. Wat later volgt trouwens de merkwaardigste scène uit de film waarin Eric bij Alex onder de douche kruipt. "I guess this is it,we're gonna die today", luidt het en het antwoord is:"I never even have kissed anybody, have you?", waarna ze elkaar kussen. Deze korte scène volgt meteen nadat een van hen de bibliotheek is binnengekomen, op het moment dat je als toeschouwer verwacht dat het eerste schot zal vallen, verhuist Van Sant naar de douche. Door de plaats in de film krijgt deze scène een groot gewicht, maar hoe deze in het hele plaatje past, is absoluut niet duidelijk. Elephant, geïnspireerd door een gelijknamige film van Alan Clarke, is een vaak fascinerende, maar even vaak irriterende film, die ik desondanks iedereen wil aanraden. Al overspeelt Van Sant zijn hand, zijn cinema getuigt (opnieuw) van lef en vooral is het een film zoals je ze zelden te zien krijgt.

Christophe Verbiest

Koele, afstandelijke registratie van de moordende schietpartij in Amerikaanse school, geïnspireerd op het drama in de Columbine High School

HHH VERTOLKING Alex Frost, Eric Deulen, John Robinson, Elias McConnell, Jordan Taylor, Carrie Finklea REGIE Gus Van Sant GENRE Drama LAND VS SPEELDUUR 82 minuten

KORT SAMENGEVAT

Een dag op een middelbare school. We volgen een reeks scholieren: een onzekere jongen, een meisje dat gepest wordt, een fotografiestudent tijdens een oefening. Twee van hen zijn Alex en Eric, die wapens hebben gekocht om een bloedbad aan te richten op de school.