President chanteren? Een gevaarlijk spel

De executie van Foley kreeg als titel 'A message to America' en wordt voorafgegaan door Barack Obama's aankondiging op 7 augustus van de recente Amerikaanse interventie in Irak om de jezidi's te helpen. Er volgen beelden van een bombardement. Daarna zoomen twee professionele camera's in op twee mannen in een woestijn in Syrië of Irak. Foley zit kaalgeschoren op zijn knieën. Hij is gehuld in het oranje pak van Guantanamo Bay en geflankeerd door een in zwart gehulde man die met een zwaar mes zwaait.

Foley, die in november 2012 in het noorden van Syrië ontvoerd werd, kijkt strak voor zich uit en leest een verklaring voor gericht aan zijn familie en landgenoten. "Ik roep mijn vrienden, familie en geliefden op zich te verzetten tegen mijn echte moordenaar, de Amerikaanse regering. Want wat met mij zal gebeuren is een gevolg van hun zelfgenoegzame misdadigheid. Toen Amerikaanse soldaten eerder deze maand bommen op Irak dropten, tekenden ze mijn doodsvonnis."

Ook richt hij zich tot zijn broer John, die in de Amerikaanse luchtmacht zit. "Denk na over wat je doet, over de levens die je vernielt. (...) Ik wou dat ik mijn vrijheid terug had maar die boot heb ik gemist. Ik wou dat ik geen Amerikaan was."

In de hoek dwingen

Daarop zegt de IS-strijder met een zwaar Brits accent: "Dit is James Foley, Amerikaans burger." Hij richt zich tot Obama, die nog meer van deze gruwel mag verwachten als hij IS blijft bestrijden. De IS-strijder zet Foley het mes op de keel en begint te snijden. De verdere onthoofding is weggeknipt en er volgt een beeld van Foley's lijk met het hoofd op zijn torso. De boodschap aan de VS eindigt met een beeld van Steven Sotloff, ook een ontvoerde Amerikaanse journalist, die op dezelfde locatie en in hetzelfde oranje pak aan zijn kraag vastgehouden wordt door de IS-strijder. "Zijn lot hangt af van uw volgende beslissing, Obama", zo klinkt het.

Media en burgers in de hele wereld weten niet wat ze moeten met het filmpje, dat ondertussen authentiek is verklaard en dat opmerkelijk professioneel is gemaakt. Wissen, wegkijken, uitzenden, censureren? Maar wat moet Obama, tot wie de grimmige dreigbrief is gericht, ermee?

Het is niet de eerste keer dat de VS met dit soort chantage te maken krijgen. "Het doet vooral denken aan het lot van Daniel Pearl", zegt Willem Post, expert Amerikaanse politiek buitenlandse- en veiligheidspolitie verbonden aan Instituut Clingendael. Pearl was een Amerikaans journalist die in Pakistan vermeende connecties tussen Al Qaida en de Pakistaanse geheime dienst onderzocht. Hij werd ontvoerd en onthoofd door met Al Qaida in verband gebrachte Pakistaanse terroristen. Ze eisten vrijlating van alle Pakistaanse terreurverdachten door de VS, anders zou Pearl worden gedood en zouden andere Amerikaanse journalisten in Pakistan hetzelfde lot ondergaan. De VS gingen daar niet op in. Pearl werd onthoofd en de ontvoerders gaven een video vrij waarop dat in detail te zien was.

Post : "Het grote verschil is dat het Amerikaans publiek de brutaliteit nu nog veel directer in het gezicht gesmeten krijgt omdat IS dit op sociale media heeft gepost. Bovendien zijn de boodschappen zeer persoonlijk, met Foley die zijn broer en familie aanspreekt. Ook de Britse beul is bedoeld om de impact te maximaliseren. Het effect bij de Amerikaanse en Britse burgers is dan ook enorm."

Dat zegt ook Peeter Knoope, directeur van het International Centre for Counter Terrorism in Den Haag. "Hoe cynisch het ook is, honderden executies van Irakezen maken weinig indruk, één Amerikaan in dit soort scène wel. En dat heeft een grote invloed op het publiek. De druk op Obama zal hierdoor zeker toenemen."

Volgens Knoope en Post wil de IS daarbij niet zozeer een vredig akkoord met de VS bereiken. Knoope: "IS weet dat de VS zoals de meeste landen niet te chanteren zijn met dit soort acties. Zo betalen ze ook nooit losgeld. Wellicht is in dit geval eveneens onderhandeld over geld en toen IS merkte dat dit hen geen centen kon opleveren, hebben ze de dood van Foley dan maar gebruikt als pr-stunt. Ze pogen zo zichzelf op de kaart te zetten en groter voor te stellen dan ze zijn. Obama rechtstreeks aanspreken en alle Amerikanen bedreigen via de sociale media kan tellen."

Behalve zelfpromotie is de boodschap ook een manier om de VS uit haar tent te lokken, stelt Post. "Ze hebben Foley al twee jaar. Waarom doden ze hem nu, zo? Als pr-stunt en als wraak omdat de VS hun opmars tegenwerken. Maar het lijkt er ook op dat ze Obama in een open strijd willen betrekken. Tot nu is de lijn van de president om niet te veel direct betrokken te raken in dit conflict. Wat de Amerikanen in de regio tot nu toe gedaan hebben, heeft hij vooral als humanitaire acties verkocht. De jezidi's op de berg redden en de Amerikaanse burgers op andere officiële posten in onder andere Erbil beschermen. Obama wil niet met een grondoffensief beginnen. Hij heeft er het mandaat niet voor. Door de gruwel Amerikaanse gezichten zoals dat van Foley en Sotloff te geven, dwingt IS Obama toch in die hoek."

Zal IS daar ook in slagen? Post: "Obama's doctrine is: 'Wij helpen de nieuwe Iraakse regering en de Koerden om IS te bestrijden. Maar kun je zo de situatie in Irak en Syrië, waar de IS oprukt, stabiliseren? Dit kan uit de hand lopen en toch tot volledige en directe Amerikaanse betrokkenheid leiden, maar dat is lastig te voorspellen."

Harde kant

Wat Knoope en Post wel zo goed als zeker zijn, is dat de president niet zal ingaan op de chantage waar Foleys dood voor gebruikt wordt. "Mocht IS toch denken dat ze de Amerikaanse houding hiermee kunnen doen keren, dan hebben ze het echt mis. Zo gaat het nooit. Zeker publiekelijk kan een staatshoofd, en zeker Obama, het zich niet veroorloven deals te sluiten met terroristen. Daarin zijn ze rechtlijnig. Vanuit Amerikaanse hoek mag IS dan ook rekenen op een verharding", zegt Knoope.

Obama wordt nochtans gezien als 'De Voorzichtige', zeker in verband met de brandhaard Irak."Maar vergeet niet dat hij ook een harde kant heeft", zegt Post. "Hij heeft al meer drones ingezet in Afghanistan en Pakistan dan zijn voorganger. Hij heeft Bin Laden en zowat de hele top van Al Qaida uitgeschakeld. Foleys dood en Sotloffs lot slaan in als een bom, maar de publieke druk die daardoor ontstaat zal de president niet doen plooien."

"Ik verwacht uiteraard een persoonlijke boodschap aan de nabestaanden. Strategisch zal hij echter geen millimeter van zijn lijn afwijken en een meer zachtere houding aannemen, omdat er Amerikanen worden onthoofd. De vraag is vooral hoezeer hij die lijn nog zal verharden en of hij zal kunnen vermijden directer in het conflict gesleurd te worden." Dat de Amerikaanse luchtaanvallen op IS gisteren doorgingen, lijkt dat standpunt te bevestigen.