Spirit, de cadetten van de SP.A
Het is natuurlijk niets nieuws dat het in partijen rommelt bij de lijstvorming, evenmin dat partijleiders een onaangename boodschap hebben voor sommige mandatarissen, hoe loyaal die ook waren. Lijstvorming is hard, maar wie een politiek mandaat ambieert, moet daar tegen kunnen. Toch is de operatie die de SP.A vandaag doorvoert om het prille kartel met Spirit ook in de kieslijsten vorm te geven van een andere orde. Het is een zelden geziene evenwichtsoefening tussen de honger naar meer stemmen, waar niets fout mee is, en de prijs die daarvoor betaald wordt, menselijk en inhoudelijk.
Zowel bij Agalev als de VLD hadden ze het liever anders gezien, het moment waarop SP.A-voorzitter Patrick Janssens en zijn Spirit-collega Els Van Weert officieel hun kartel bekendmaakten. Je hoeft geen knappe politieke analist te zijn om voor te rekenen dat Bert Anciaux een deel van zijn schier onuitputtelijke electorale potentieel, 322.841 voorkeurstemmen bij de Europese verkiezingen in 1999, naar het nieuwe kartel mee zal brengen. Als hij daar nu goed een derde van overhoudt, zijn dat nog altijd 120.000 tot 130.000 stemmen. Anders gezegd: zelfs in dat tamelijk pessimistische scenario levert Bert Anciaux in zijn eigenste eentje de SP.A (officieel het kartel-SP.A-Spirit) een bonus op van 3 procent aan Vlaamse kiezers (die zijn met ongeveer 4.500.000). Met zo'n naverbrander op zijn motor kan het niet anders dat Patrick Janssens ruim over de door hemzelf gestelde 'succesgrens' van de 18 procent springt, SP.A haalde immers 14 à 15 procent in 1999. Als er geen al te grote ongelukken gebeuren, zorgt Anciaux er in zijn eentje voor dat Janssens zijn norm haalt. Zonder al te cynisch te doen, is dat natuurlijk de Alfa en de Omega van het kartel-SP.A-Spirit.
Patrick Janssens is een fervent voetballiefhebber. In termen van zijn hobby gesteld, slaagde hij met het aantrekken van Bert Anciaux in een stunt die het best te vergelijken valt met de aankoop van Ronaldo door Real Madrid. Ook Ronaldo is een supervedette. Ook Ronaldo heeft een grillig karakter, met een ego dat groter is dan dat van de rest van de Madrileense vedettenkern tezamen. Ook Ronaldo is meer een spits dan een ploegspeler, ook hij heeft al meer dan één team oncollegiaal de rug toegekeerd om zijn eigen carrière vooruit te helpen. Maar: Ronaldo is Ronaldo, hij is een man die vaak scoort, hij trekt in zijn eentje meer reclame aan dan de helft van zijn ploegmaats. Alles is dus beter dan hem aan de concurrentie over te laten, en hem tegen jouw eigen team te zien scoren. Daarom betaalde de voorzitter van Real Madrid voor Ronaldo een haast onfatsoenlijke prijs: 47 miljoen euro, 35 handje contantje plus een Madrid-speler ter waarde van 12 miljoen.
Vervang hierboven 'Ronaldo' door 'Bert Anciaux' en 'Real Madrid' door 'SP.A' en je krijgt een overzicht van de achtergrond van de politieke transfer waarvan hier sprake is. Alleen is de SP.A een armlastige organisatie, en heeft ze enige moeite om aan haar afkoopsom te komen. En die was, zoals hierboven gesteld, onfatsoenlijk hoog. Ze bestaat er namelijk in dat in iedere kieskring één Spiritist een verkiesbare plaats krijgt. Alleen zo vermeed Anciaux het aura van overloper - "ik doe het niet voor mezelf maar voor mijn formatie". En en passant had hij een cash beloning voor de mensen die tot het einde achter hem bleven staan, al was dat soms omdat ze te weinig naam hadden om individueel bij een andere partij aan te bellen. Dat is wellicht het markantste verschil tussen de transfer van Ronaldo en die van Anciaux: Real Madrid verklaart zich bereid om een van zijn kernspelers aan Inter af te staan; de SP.A verbindt zich ertoe om een aantal ploegmaats van Anciaux in dienst te nemen, meer nog, ze mee op te stellen. Ongeveer een derde van de opstelling van het fanionelftal van de SP.A zal dus bestaan uit de cadetten van Spirit.
Is dat beledigend? Wel, wat zou Geert Lambert zijn als hij niet in de slipstream van Anciaux zat? Wat heeft die man, hoe vriendelijk en intelligent hij ook is, trouwens al meer verwezenlijkt dan 'erbij zijn', telkens als de ex-VU zich weer in een nieuwe crisis bevond?
Of neem Spirit-voorzitster Els Van Weert, naast Anciaux zelf een van de weinige 'namen' van Spirit. Van Weert, het staat zo goed als vast, krijgt na Patrick Janssens de tweede plaats in het cruciale kiesarrondissement Antwerpen-Mechelen-Turnhout. Van Weert komt uit Mechelen-Turnhout en zal daar electoraal wegen, zo is de redenering. Dat is afwachten. Wat wel vaststaat, is dat ze het bij de vorige verkiezingen barslecht deed. Neen? Toen de wet werd gestemd om de invloed van de lijststem te halveren, rekende de Financieel-Economische Tijd voor wat dat zou betekenen. "Nauwelijks effect", was het oordeel, "want slechts 9 van de 150 volksvertegenwoordigers zouden hun zitje aan een collega moeten afstaan." Een van die negen die dus niet op eigen kracht vooruit kon, was uitgerekend Els Van Weert, met goed 9.000 voorkeurstemmen. In datzelfde arrondissement werd de hitlijst van de voorkeurstemmen aangevoerd door SP.A'er Jan Peeters, met bijna 22.000 stuks. Peeters is nu een van de SP.A-parlementsleden die zijn zetel in gevaar ziet komen omdat er zo nodig een Spirit-verkozene tussen geschoven moet worden. En dan gaat men er nog van uit dat Els Van Weert haar electoraat onverkort meeneemt. Als zij, net zoals in de hoger beschreven simulatie met Anciaux, een derde van haar stemmen overhoudt, gaat dat nog om drieduizend stemmen. Ja, zullen ze bij de SP.A zeggen, maar met Van Weert kunnen we ook mikken op de voormalige VU-ID-kiezers in Antwerpen. Ja? Zal zij een alternatief zijn voor de (amper) 6.500 mensen die kozen voor Fons Borginon, de voormalige VU-lijsttrekker in Antwerpen, gegeven dat Borginon zelf opkomt als VLD'er. Zullen de Antwerpse VU'ers ineens voor de SP.A kiezen eerder dan voor N-VA, CD&V, VLD of Vlaams Blok, omdat er een meisje uit Nijlen op nummer twee staat? Omwille van de zekere electorale Anciaux-bonus neemt de SP.A-leiding een electoraal risico door het hoog inpassen van mensen zonder kiespotentieel.
Misschien kan de SP.A-leiding argumenteren dat de individuele Spirit-leden geen grote electorale steun zijn (dan is het de vraag wat ze zo hoog op de kieslijsten doen, maar soit), maar dat ze het kartel inhoudelijk verfrissen. Het kan. Els Van Weert heeft zich niet onverdienstelijk gemaakt in het parlement: ze ijvert voor gescheiden ouders en het homohuwelijk. Maar soms stond ze mijlenver verwijderd van de SP.A, en niet eens wat de sociaal-economische thema's betreft. Zo was Van Weert een van de weinige Spirit-parlementsleden die het niet over haar hart kon krijgen om in de Kamer voor de euthanasiewet te stemmen. Het zou goed zijn mochten Van Weert en haar nieuwe Antwerpse socialistische achterban daar eens een boompje over opzetten.
De SP.A heeft aan frisse ideeën anders geen gebrek. Brochure en boek over de partijvernieuwing, Het Groot Onderhoud, zijn niet alleen knap uitgegeven, het is ook een van de allerbeste voorstellen tot modernisering van het eigen ideeëngoed dat een belangrijke politieke partij de laatste jaren heeft tentoongespreid. Daarvoor: pet af voor Patrick Janssens. Maar blijkbaar zoekt Janssens ook naar nieuwe mechanici, en moet de eigen tweede rij maar opschuiven, net zoals de eigen aankomende jongeren. Op de keper beschouwd, zijn het alleen de zogenaamde 'teletubbies', plus Freya Van den Bossche, die geen hinder ondervinden van het kartel. Zowat alle andere SP.A'ers moeten één bank achteruit.
En welk potentieel dan nog? Voor twee weken heeft deze krant veel aandacht besteed aan de studies van het VUB TOR-team over De symbolische samenleving, hoe Vlaanderen uiteenvalt in verschillende subculturen, en hoe de SP.A wijdbeens gespreid staat tussen een rijke, goed opgeleide elite en de 'kleine man'. Het boek argumenteerde dat het voor de SP.A daarom moeilijk is om die 'kleine man' te bereiken. Het binnenhalen van Spirit versterkt de SP.A bij hoogopgeleide, niet onbemiddelde burgers van veeleer progressieve signatuur, een groep waar ook Agalev op mikt. Spirit maakt de SP.A weliswaar sterk waar Janssens en co. sterk staan, maar versterkt weinig tot niets aan die weke onderbuik van de partij, in de termen van het TOR-team: al die VTM-kijkers met lage scholing en zwakke sociaal-economische positie.
Het zou verwonderen als Spirit veel affectie zou hebben met die 'kleine man'. Nauwelijks een paar maanden voor hun gesprek met de SP.A-top zaten diezelfde mensen keiharde onderhandelingen te voeren met Karel De Gucht om en bloc naar de VLD over te stappen. Maar omdat De Gucht de transferprijs niet wilde betalen die zij vroegen (hij 'gaf' slechts een zetel of vijf, Vlaams Parlement inclusief), ging het feest niet door. Van tweeën één: ofwel zegt de SP.A dat er inderdaad nauwelijks serieuze meningsverschillen zijn met de liberalen, dat het eigenlijk niet uitmaakt op wie je stemt, maar dat Stevaert zo tof, Van den Bossche zo mooi en Vandenbroucke zo slim is, en dan is het perfect mogelijk is dat Spirit in een paar maanden tijd zowel bij De Gucht als Janssens op de schoot zit. Ofwel is het dat niet, gaapt er inderdaad een diepe en essentiële kloof tussen de liberale en socialistische/sociaal-democratische visie op gezondheidszorg, milieu, openbaar vervoer, en dan toont deze episode aan dat Spirit geen zier affectie heeft met de SP.A, maar dat men de lijst van Janssens en Stevaert vooral ziet als een vehikel voor de eigen ambities. Maar dat ze dat bij de SP.A dan ook eerlijk zeggen: wij azen op Anciaux' stemmen, en daarom garanderen wij die nitwits een mandaat. Een faire deal, al moet de SP.A daarvoor een hoge prijs betalen. En die rekent de top door naar zowat al haar kandidaat-parlementsleden. Al die modale SP.A'ers weten het vandaag beter dan wie ook: gratis bestaat niet.