Mogen we eigenlijk nog wel ergens om lachen?
'Kennelijk heeft niet iedereen dezelfde humor', was de reactie van KLM op de Twitterrel na Nederland-Mexico. Niet voor het eerst roept de één humor in wanneer de ander zich beledigd voelt. Het lijkt alsof ze niet langer gepikt worden, de clichés en stereotypen. Zeker niet in Mexico.
Het komt niet meer goed tussen Nederland en Zuid-Amerika. Dat Oranje goed op weg is om de killer te worden van hun nationale elftallen op het WK valt sportief nog te aanvaarden, maar die mopjes op Twitter zijn er duidelijk te veel aan.
Zo veroorzaakte de Nederlandse Unicef-ambassadrice Nicolette Van Dam twee weken geleden bijna een diplomatieke rel toen ze een getrukeerde foto op het net zette met twee Colombiaanse voetballers die cocaïne snuiven op het veld, onder de titel 'Columbiaans muurtje'. Twee dagen later moest ze opstappen.
Nu is het de beurt aan de KLM om op de blaren te zitten. De tweet die de luchtvaartmaatschappij meteen na de beladen zege tegen Mexico de wereld instuurde schoot blijkbaar bij heel wat Mexicanen in het verkeerde keelgat. De bekende acteur Gael García Bernal liet de KLM verontwaardigd weten dat hij nooit meer met hun "shitty airline" zal vliegen, besluitend met een welgemeende 'Fuck you big time'.
Ook al verontschuldigde Bernal zich gisteren, zijn bijna 2 miljoen volgers bombardeerden de heisa meteen tot 'Twitterrel van de dag'.
Stereotiepen
Ongetwijfeld speelde de zware emotionele ontgoocheling bij het Mexicaanse verlies een hoofdrol in de heftigheid van de kritiek op KLM, maar de intensiteit verried toch een grote gevoeligheid als het aankomt op clichés en stereotypen rond de Mexicaan.
"Ook al waren we vooral boos omdat we verloren door een onterechte penalty, zo'n beeld van een man met een sombrero en dikke snor valt bij een deel van de Mexicanen toch slecht. In veel Hollywoodfilms beeldt men ons land vaak af als een ongure, gevaarlijke plek met bandieten", zegt Beatriz Inzunza Acedo, die doctoreert aan de UAntwerpen.
Door Hollywood en tv-series is dat stereotiepe beeld ook tot in West-Europa doorgedrongen. Zo hadden de presentatoren van het beroemde automagazine Top Gear in 2011 een fikse diplomatieke rel aan hun been toen ze een analogie zochten tussen een nieuwe sportwagen uit Mexico en de nationale volksaard. "Deze auto kan niet anders dan een luie, lamlendige, winderige idioot zijn met een dikke snor, slapend tegen een hek, terwijl hij loert naar een cactus", schertste Richard Hammond. Het groeiende aandeel van Latino's in de Amerikaanse bevolking verhevigde ook daar het debat over de grens tussen cliché en belediging.
"Mexico is een heel trots land met een scherp bewustzijn van de eigen geschiedenis. Die KLM-rel is natuurlijk anekdotisch, maar ze valt wel in een vrij nationalistische voedingsbodem en dan sorteren sociale media het effect van een vliegwiel. Zeker de relatie met Amerika ligt heel gevoelig. Mexico is de laatste twintig jaar uitgegroeid tot een economische grootmacht, terwijl veel Mexicanen de indruk hebben dat hun noorderburen nog steeds smalend op hen neerkijken", weet Mexico-expert Wil Pansters van de Universiteit Utrecht.
Niet zo onschuldig
Het feit alleen al dat mensen zich beledigd voelen, volstaat voor Marlou Schrover, hoogleraar Geschiedenis van sociale verschillen in Leiden. "Zolang een deel van de bevolking zich ergert aan iets of zich gekwetst voelt, kun je het niet langer afdoen als het hebben van lange tenen of een gebrek aan humor. Racisme is natuurlijk niet nieuw, zelfs de kritiek erop niet. Alleen gaan bepaalde minderheden - al dan niet in groepsverband - zich nu wel duidelijker laten horen en mobiliseren ze zich sneller."
Schrover maakte de analogie met de Zwarte Piet-discussie in Nederland vorig jaar. Verdedigers riepen traditie of cultuur in ter verantwoording van Zwarte Piet, met als overkoepelend argument dat de intentie onschuldig is. "Een karikatuur van iets maken is zo oud als de straat", zegt Schrover. "Alleen bestaat het gevaar dat wanneer je groepen als anders afschildert, je ze ook anders behandelt. Dat besef groeit wel stilaan. De komende jaren zul je zien dat wat voordien als onnozel werd beschouwd toch niet zo onschuldig is."