Wij gaan niet sterven voor Oekraïne
In het conflict over de Krim laat de Russische president Vladimir Poetin zijn tanden zien. Het Westen kan, wegens de afhankelijkheid van Russisch gas, weinig tegen hem inbrengen. 'Oekraïne is voor Europa van te weinig waarde om ervoor te gaan vechten.'
President Poetin lijkt de handgranaat stevig vast te hebben en speelt kalm met het pinnetje. Nadat het Russische leger de autonome republiek van de Krim was binnengetrokken, riep Oekraïne reservisten op en bracht het zijn leger in staat van paraatheid. Hun legerbasissen op het schiereiland zijn evenwel omsingeld, en volgens verschillende bronnen leggen de Russen loopgraven aan bij de grens met de rest van Oekraïne.
De vraag die bij vele Europeanen op de lippen brandt, is in dat licht ogenschijnlijk eenvoudig: wat bezielt Poetin? Natuurlijk, de Russen zien de Krim als Russisch en Oekraïne als de bakermat van hun cultuur, maar daar blijft het niet bij. "Poetin is er heilig van overtuigd dat het Westen hem aan het omsingelen is", zegt Rik Coolsaet, expert internationale betrekkingen aan de UGent. "Hij voelt zich bedreigd, ook al weten wij dat de realiteit anders is. Maar de perceptie is belangrijker, en die voedt de uiteindelijke beslissingen."
Al langer is zichtbaar hoe de retoriek van de oud-KGB'er is veranderd. Tot 2012 probeerde Poetin Rusland figuurlijk weer op de kaart te zetten, vandaag probeert hij dat haast letterlijk. Dat ziet ook Ruslandkenner Lien Verpoest (KU Leuven). "Zijn toon ging, mede door de sloten kritiek uit het buitenland, van assertief naar ronduit agressief. Het gevoel van straffeloosheid is bij Poetin groot. Wij worden door hem constant op het verkeerde been gezet, terwijl zij doen wat ze willen."
Klassiek recept
En zo kan het dat, amper een week nadat de olympische vlam in Sotsji werd gedoofd, het Westen verrast is door de militaire plannen van Poetin. Het Westen vergat ook even dat de Krim de enige ijsvrije haven is waarop Rusland een beroep kan doen en dat de rest van Oekraïne in hun ogen fungeert als een bufferstaat, die de invloed van Europa moet beperken. Coolsaet: "Oekraïne is daarom veel belangrijk voor de Russen dan voor ons. Door de Krim te controleren, hoopt Poetin de rest van het land te dwingen tot een meer genuanceerde houding jegens Rusland."
Maar ook hier tasten Europa en de Verenigde Staten in het duister. Want wat wil Poetin eigenlijk? Heeft hij zijn zinnen gezet op de Krim of op het hele oosten van Oekraïne? "Ik vrees voor een klassiek Russisch recept", zegt minister van staat en oud-secretaris-generaal van de NAVO Willy Claes. "De leider van zulke gebieden, zoals in 2008, toen Zuid-Ossetië zich afscheidde van Georgië, en nu in de Krim, vraagt hen om steun en roept vervolgens de onafhankelijkheid uit. Niemand zal het nieuwe land erkennen, behalve Rusland."
De Oekraïense interim-regering, die nu al steun heeft gevraagd van het Westen, zal volgens experts in de kou blijven staan. Of toch wat militaire steun betreft. Claes: "Poetin heeft de gaskraan in handen. Wij zijn voor liefst een derde van onze energievoorziening van hem afhankelijk." Ook Verpoest meent dat Europa en de Verenigde Staten zullen toekijken. "Er is onwil om Oekraïne bij te staan. Het land heeft geen olie- of gasreserves. Ja, het is de graanschuur van Europa, maar dat is uiteindelijk ook weer niet zo belangrijk. Het is zeer duidelijk dat het land voor Europa onvoldoende waard is om ervoor te gaan vechten, laat staan dat het genoeg betekent voor de Verenigde Staten."
Gezond verstand
Wel kunnen de Russen uit de G8 worden gezet, de groep van vooraanstaande industriële landen, iets waar de Amerikaanse buitenlandminister John Kerry al op zinspeelde. Ook kunnen Amerikanen en Europeanen hun kapitaal uit Rusland terugtrekken. Er kan financiële steun worden verleend aan de Oekraïense interim-regering. Coolsaet: "Er zal vanuit het Westen actieve diplomatie komen tussen Kiev en Moskou. Zo moeten we Poetin duidelijk maken: tot hier, de Krim, en niet verder. Helaas hebben we daarbij weinig stokken achter de deur. Maar wat er ook gebeurt, wij gaan niet sterven voor Oekraïne."
De grote verliezer lijken dan ook de Oekraïeners zelf te worden. Geen militaire steun lijkt voor de tijdelijke machthebbers gelijk te staan aan geen steun. En, zoals Coolsaet al zei: perceptie is in conflicten als deze belangrijker dan de werkelijkheid.
Dat beseft ook Claes. "Het Westen zal nooit de totale oorlog willen beginnen, omdat we niet zoveel waardevolle schaakstukken in handen hebben, terwijl Poetin er meerdere heeft. Behalve op energie kan hij rekenen op sterke rakettechnologie en zijn lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad, waar hij altijd een veto kan stellen. Het Westen kan dus alleen diplomatiek te werk gaan en hopen op het gezond verstand van Poetin."