Direct naar artikelinhoud

Mini-jobs über alles

Mini-jobs of een variant erop zijn het recept tegen de crisis, zo denken N-VA en Open Vld. 'Ze willen een nieuwe klasse van working poor creëren', reageert Johan Vande Lanotte (sp.a). Wij trokken naar Duitsland, waar eind vorig jaar 7,5 miljoen mensen een mini-job hadden. Adisa Kursumovic was er een van: 'Uitbuiting? Zo voelde het voor mij aan.'

Adisa is al twee en een half jaar werkloos, maar ze doet haar best om de moed niet te verliezen. Adisa is 39 jaar, grafisch ontwerpster en fotografe en werkte vorig jaar vier maanden als verkoopster in een decoratiezaak in Dortmund. Haar loon? Ongeveer 400 euro per maand, of 7,5 euro per uur. Een peulschil.

Ze heeft intussen haar les geleerd: de eerste de beste mini-job, daar begint ze niet meer aan. "Alles beter dan thuiszitten, dacht ik toen ik begon. Maar dat bleek toch niet te kloppen. Ik werd niet ernstig genomen, ik was maar een mini-jobber. Als ik nog een mini-job doe, dan moet het er één zijn die meer past bij mijn opleiding en mijn ervaring als fotografe. Alleen gaat dat enorm moeilijk."

"Ik kon beginnen in Wuppertal, een slordige 50 kilometer van hier. Voor 400 euro per maand moest ik mij verplaatsen, mijn eigen laptop gebruiken en zelf software kopen. Ik heb vriendelijk bedankt. Geen probleem voor die werkgever echter: hij vindt zonder enig probleem mensen die het wél willen doen onder die voorwaarden. Al dan niet met financiële hulp van hun familie."

"De werkloosheid is nu eenmaal enorm hoog in het Ruhrgebied, en in mijn sector is het nog erger. Dat maakt het systeem voor sommigen zo erg."

Adisa was allesbehalve gelukkig met haar mini-job en ze is lang niet de enige. De overkoepelende vakbondsorganisatie DGB verzamelde anonieme getuigenissen over mini-jobs en minimumlonen. Zoals die van een verpleegster die op een spoeddienst 7,67 euro per uur verdient, of een 28-jarige ober in een restaurant die geld van zijn schoonouders moet lenen om rond te komen.

Lage lonen zijn schering en inslag in Duitsland. Terwijl een job bij ons vaak een goede buffer is tegen armoede, steeg het aantal werkende armen in Duitsland de voorbije jaren veel sterker dan in de rest van Europa.

Adisa Kursumovic knikt. "Het gemiddelde uurloon bij een mini-job ligt tussen 5 en 10 euro. Zes euro per uur, dat is normaal bij een mini-job", zegt ze. "En in ruil daarvoor moet je hard en snel werken. Ik kreeg geen respijt bij mijn job. Ik werd voortdurend aangemaand om snel te werken. Uitbuiting? Zo voelde het voor mij vaak aan."

Niet perfect

Mini-jobs bestaan in Duitsland al sinds de jaren '60, maar de groen-rode regering van Gerhard Schröder hervormde het systeem in 2003 grondig, met de bedoeling zwartwerk aan te pakken en ervoor te zorgen dat studenten, werklozen en gepensioneerden een centje konden bijverdienen. Belastingvrij, tot 450 euro per maand, sinds begin dit jaar.

Werknemers moeten in ruil daarvoor redelijk wat opofferen: ze bouwen geen of amper een pensioen op, hebben geen ziekteverzekering, betaalde vakantie of andere rechten. Voor het vaste bedrag van 450 euro per maand is er ook geen maximum aantal uren bepaald.

Sommigen werken 50 uur per maand, anderen 60 uur of meer, waardoor het gemiddelde uurloon soms grondig verschilt. Het systeem moet werkgevers in sommige sectoren toelaten piekmomenten op te vangen. En nog een bonus voor de werkgevers: de bijdragen liggen aanzienlijk lager dan bij gewone jobs.

Het succes van de formule is navenant. In Duitsland waren er eind vorig jaar maar liefst 7,5 miljoen mini-jobbers, ofwel bijna een vijfde van de Duitse beroepsbevolking. Mede dankzij dat succes ligt het officiële werkloosheidscijfer in Duitsland volgens voorstanders een pak lager dan in de rest van Europa.

In ons land gaan steeds meer stemmen op om een voorbeeld te nemen aan de Duitse mini-jobs. Siegfried Bracke ziet wel heil in het systeem, liet hij vorige week optekenen in een interview met De Standaard. "Als ik moet kiezen voor non working poor of working poor, dan kies ik voor het tweede."

Ook Open Vld is de formule genegen, zij het in een aangepaste versie. De liberale partij stelt flexi-jobs voor, die verder borduren op de Duitse mini-jobs, maar dan zonder de kwalijke gevolgen. Doordat werklozen niet van het systeem zouden kunnen genieten, moet volgens Open Vld vermeden worden dat spotgoedkope flexi-jobs in de plaats komen van gewone tewerkstelling.

Niet toevallig is dat laatste één van de pijnpunten in Duitsland: de mini-jobs zijn zo voordelig voor werkgevers dat ze die volgens sommigen verkiezen boven gewone jobs. Dat gaat vaak ten koste van laaggeschoolden, die hun job verliezen aan studenten, gepensioneerden en middenklassers die graag een cent bijverdienen. In plaats van werkgelegenheid te creëren, vernietigt het systeem normale jobs, aldus Markus Kurth, parlementslid voor Die Grünen.

"Het is voor veel werkgevers verleidelijk om normale jobs op te splitsen in mini-jobs. Dat is makkelijker én goedkoper. Op die manier krijg je gefragmenteerde, onderbetaalde tewerkstelling. Niet alle ondernemers maken misbruik van het systeem, maar door de concurrentie worden steeds meer ondernemers gedwongen om in het systeem mee te stappen.", zegt Kurth.

"Cijfers hebben we niet, maar er zijn bepaalde sectoren die bijna volledig op onderbetaalde mini-jobs steunen. De duidelijkste aanwijzingen daarvoor zie je in de retailsector. Winkels, restaurants, cafés, hotels: dat zijn de plaatsen waar je het vaakst mini-jobs vindt."

Jupp Zenzen kent de argumenten tegen mini-jobs. De man werkt voor de Duitse werkgeversorganisatie BDA en noemt de discussie over mini-jobs overtrokken. "Het systeem is zeker niet perfect, maar mini-jobs zijn een heel nuttig instrument om werkgelegenheid te vergroten. De Duitse werkloosheidscijfers maken dat duidelijk."

"Natuurlijk ligt het gemiddelde loon bij een mini-job lager dan bij een gewone job. De meeste taken zijn heel simpel, een kwalificatie heb je niet nodig. Het klopt ook dat de lageloonsector in Duitsland heel groot is in vergelijking met de rest van Europa, maar tegelijk is ze ook constant gebleven sinds 2005. Meer zelfs: de lageloonsector is sinds de jaren '90 niet zo heel veel veranderd. Mini-jobs hebben daar geen invloed op, wat critici ook beweren", stelt Zenzen.

Aan Alexandra Hillebrand (45) lijkt de discussie niet meteen besteed. Ze staat in de keuken van café-bistro Lotte, even buiten het centrum van Dortmund. Ze is blij met haar mini-job. "Mijn man verdient goed, deze job is een leuke aanvulling op ons inkomen. Het is op mijn lijf geschreven: ik doe het graag en ik heb tijd om er veel andere dingen bij te doen."

"Ik heb een beroepsopleiding als kelnerin gevolgd. Perfect dus, al besef ik ook dat het niet voor iedereen zo rooskleurig is. Ik ken mensen die twee of drie van dit soort jobs hebben, omdat ze geen volwaardige job vinden." Of Hillebrand vindt dat ze zelf genoeg betaald wordt voor haar werk? "Daar kun je over discussiëren, maar in dit systeem is het nu eenmaal zo."

Genoeg verdienen? Kubra Polat zal het worst wezen. De 25-jarige studente informatica werkt in een hippe kledingzaak in het centrum van Dortmund. Wat zakgeld, meer wil ze niet. Zij is duidelijk: ze amuseert zich. "Ik vind het een goed systeem, ook als je geen job hebt. Als je geld krijgt van de overheid moet je er ook iets voor doen, toch? Je moet op je eigen benen leren staan, zelfs al is het met een mini-job. Veel studenten doen dit. Heel veel."

Onder hun niveau

Enkele honderden meters verder hangt aan het venster van drank- en specialiteitenzaak Zapfhahn een papier aan het venster. Hulp gezocht, staat er vrij vertaald te lezen. "Ik zoek een mini-jobber", zegt eigenares Simone Erpelding.

"Dit is een kleine winkel, ik kan het me niet veroorloven om mensen deeltijds aan te werven. Daarvoor zijn de bijdragen te hoog. Bovendien heb ik niet genoeg werk om mensen vast in dienst te hebben. Het zou zinloos zijn het zo te doen. Er zijn wel piekmomenten, waarop ik verschillende mensen tegelijk nodig heb. Net daarom is het systeem van mini-jobs voor ons geknipt."

Wij spraken voor deze reportage enkel met vrouwen. Niet alleen omdat de mannelijke mini-jobbers die we aanklampten een interview resoluut afwezen, maar vooral omdat veruit de grootste groep mini-jobbers - bijna 4,7 miljoen - uit vrouwen bestaat.

"Net dat is één van de weke plekken van het systeem", zegt Werner Eicchorst, adjunct-directeur van het arbeidsmarktonderzoeksinstituut IZA. Van het argument dat mini-jobs leiden naar een gewone job - zoals onder meer Siegfried Bracke beweert - maakt hij brandhout.

"Veel vrouwen met een mini-job werken onder hun niveau en zitten erin gevangen. Mini-jobs zijn geen opstap naar een normale job, dat is intussen uitvoerig bewezen. Ze vormen een gesloten circuit waar je moeilijk uit raakt. Er is namelijk geen enkele aanmoediging voor werknemers of werkgevers om over te stappen naar een gewone job."

"Op die manier verliezen goed opgeleide mensen hun kennis en vaardigheden. Vooral in het geval van goed opgeleide vrouwen is dat pijnlijk, voor henzelf en voor de samenleving. Duitsland heeft nood aan meer werkende vrouwen in het gewone arbeidscircuit. Door in het systeem van mini-jobs te stappen, zetten ze zichzelf buitenspel."

Jupp Zenzen van werkgeversorganisatie BDA geeft toe dat het een teer punt is: de doorstroming naar een normale job is niet wat ze zou moeten zijn. Te vaak blijven mensen erin gevangen. "Maar dat is niet te wijten aan de mini-jobs op zich. We moeten de overstap naar een gewone job fiscaal aantrekkelijker maken en betere kinderopvang voorzien, zodat onder meer vrouwen beter doorstromen naar een gewone job. Zoals ik zei: het systeem is niet perfect. Maar het is aan ons om sommige punten bij te sturen."