Nu start moeilijke regeringsvorming
Hoewel de Duitse kiezer Angela Merkel een vierde mandaat gegeven heeft, dreigt de vorming van een coalitie aartsmoeilijk te worden. Nu de zwaar verliezende SPD niet langer in een regering met Merkel wil stappen en het extreemrechtse AfD verrassend sterk oprukt, blijft een ongeziene Jamaica-coalitie met groenen en liberalen de enige optie.
Volgens de exitpolls heeft ruim 32 procent van de kiezers voor Angela Merkel en haar christendemocratische CDU gestemd, de beste score gisteren maar het slechtste resultaat van de partij sinds 1949.
Vooral de nederlaag van de sociaal-democratische SPD van Martin Schulz, die amper 22 procent neerzet, en Schulz' weigering om nog langer aan een Grote Coalitie deel te nemen, dwingt Merkel om met de groenen (9,4 procent van de stemmen) en de liberale FDP (10,5 procent) in zee te gaan - een zogenaamde Jamaica-coalitie, naar de kleuren van de Jamaicaanse vlag: zwart voor de CDU, geel voor de FDP en groen voor de ecologisten.
Beide kleinere partijen zijn echter als water en vuur. Terwijl de liberalen veeleer minder Europa willen, en alleszins minder Duitse bijdragen aan de Unie, stellen de groenen zich uitgesproken pro-Europees op. De liberale FDP, die haar comeback maakt in het parlement nadat ze in 2013 de kiesdrempel niet had gehaald, maakt zich sterk een hoge prijs te zullen eisen in ruil voor regeringsdeelname. Bij de groenen is het niet anders.
"We hadden een betere uitslag verwacht", gaf Merkel kort na het bekendraken van de eerste uitslagen toe, "maar we hebben onze strategische campagnedoelen wel bereikt." De bondskanselier brak een lans voor een "sterk en verenigd Europa", maar nam zich ook voor "de illegale immigratie te bestrijden".
Aardschok
Met een score van 13,5 procent heeft vooral het extreem-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) voor een aardschok gezorgd. Tot nu toe was AfD al in dertien deelstaatparlementen aan zet, en die realiteit wordt voor het eerst ook doorgetrokken op federaal niveau.
"Wij zullen een constructieve oppositie voeren zonder de controverse te vermijden", zei partijvoorzitster Frauke Petry op ARD. AfD-kandidate Alice Weidel zegt intussen dat ze een parlementaire onderzoekscommissie in het leven wil roepen om na te gaan of Angela Merkel de Duitse wet overtrad met haar genereuze vluchtelingenbeleid.
Dat AfD zo hoog landt, heeft volgens analisten talrijke verklaringen: in de eerste plaats het feit dat migratie hoog op de zorgenlijst van de burger stond, ondanks de behoorlijk geslaagde pogingen om vluchtelingen op te nemen. "Duitsland moet Duitsland blijven," scandeerden AfD-betogers op meetings van Merkel. "Toch kunnen niet alle AfD-kiezers zomaar met extreemrechts over een kam geschoren worden", zeiden politicologen in de verkiezingsshow. "Ofschoon Duitsland in de EU en de wereld voor een succesvol land doorgaat, is het niet wat miljoenen Duitsers zelf ervan vinden. De AfD-stem is ook een proteststem."
Oost-Duitsland
Terwijl de economie aantrok, nam in de vroegere DDR, waar Merkel zelf vandaan komt, vaak de armoede toe. De links-radicale Die Linke, waar kiezers traditioneel met hun sociale grieven heen gingen, werd intussen - zo schrijft de krant Die Welt - steeds vaker als een establishmentpartij beschouwd. Terwijl Die Linke stabiel bleef met 9 procent van de stemmen, kwam AfD in het oosten van Duitsland als tweede uit de bus.
Een derde reden voor de doorbraak van AfD heeft volgens de bekende editorialist Ulf Poschardt te maken met het feit dat de klassieke partijen "te veel in de continuïteit zijn blijven steken". Daarvan profiteerde extreemrechts om de toon te zetten. "De ontspannen, werkende, solidaire middenklasse dook al te weinig in de campagne op."
Andere commentatoren hebben het over het "einde van de Bondsrepubliek" zoals we die nu kennen: beredeneerd en gematigd, ver van de passies die andere EU-landen zo vaak in de ban hebben, onder meer door het gestook van extreemrechts.