Het is leuk om de underdog te zijn

Saabisten. De fans van het oer-Zweedse automerk Saab identificeren zich zo hard met hun auto dat ze zelfs een eigen naam hebben gekregen. ‘Ze zijn welgesteld, hoogopgeleid en progressief in hun mindset’, weet CEO Jan-Åke Jonsson (59). ‘Ze houden van modern. En vooral: ze willen anders zijn. Onze klanten kunnen zich een Mercedes of BMW permitteren, maar zoeken toch iets anders en beters.’

Het zag er midden december van vorig jaar nog beroerd uit voor de trouwe schare aficionado’s van Saab. Moedergroep General Motors kondigde aan hun geliefde merk op te doeken. De Nederlandse sportwagenbouwer Spyker deed een overnamebod, maar dat werd te licht bevonden.

Daarna volgden de meest intense weken uit Jonssons carrière. “Ik mocht een kruis maken over mijn kerstvakantie en moest dag en nacht stand-by staan. Het ging niet alleen om koper en verkoper. Voor de ondersteunende financiering onderhandelden we ook met de Europese Investeringsbank (EIB) en de Zweedse overheid. Bovendien hadden alle spelers ook nog eens hun eigen adviseurs. Vandaag ken ik alle grote consultantbureaus en advocatenkantoren in de wereld. GM was tezelfdertijd bezig met zijn eigen gerechtelijk akkoord (chapter 11) en de mogelijke verkoop van Opel. En dan had je ook nog de media. Ik stond in het centrum van dat gewoel. Het kwam erop aan het hoofd koel te houden en te weten wat je wilt.”

Nooit twijfelde Jonsson eraan dat Saab gered zou worden. Of toch een keer. “Ik was nooit echt zenuwachtig, behalve op 18 december. Die ochtend kreeg ik een telefoontje van GM: ‘Geen deal met Spyker.’ Dat was slikken, want alles stond klaar om de deal publiek te maken. In plaats van de overeenkomst te ondertekenen in Stockholm moest ik naar de fabriek in Trollhättan met de boodschap dat GM de fabriek wil sluiten. Op dat moment had ik echt geen oplossing. Saab zat 24 uur in het voorgeborchte. Maar de dag erna deed Victor een nieuw bod en kwam alles goed.” Victor, dat is Victor Muller, de kleurrijke Nederlandse ondernemer achter Spyker, dat Saab tot verrassing van velen afgelopen februari overkocht van GM.

Ondernemersgeest

Saab is nu helemaal onder het juk van de Amerikaanse moloch vandaan en dat voelt in Trollhättan aan als een bevrijding. “Het beslissingsproces is nu zoveel makkelijker. In de GM-groep moest je voor elke beslissing met de hoofdkwartieren in Zürich, Detroit, New York en terug overleggen. Nu bel ik met Victor, die ook voorzitter is van Saab, en de knoop is in minuten doorgehakt.”

“Een operationele link is er niet met Spyker, maar we kunnen leren van hun ondernemersgeest. Dat ondernemerschap zijn we niet gewoon, want zelfs voor we deel uitmaakten van GM werkten we binnen een grote groep, Scania. In vergelijking met 2007, voor de crisis, lijkt er niets veranderd: zelfde merk, zelfde bedrijf, zelfde personeel. Maar in werkelijkheid is alles anders. Vroeger waren we een kleine speler in een grote organisatie, nu een grote speler in een kleine organisatie. We moeten niet meer zoals vroeger vechten met grote zustermerken als Opel.”

“We zijn nu een klein, ondernemersgericht bedrijf. We regelen alles zelf - van de productie, de ontwikkeling van de nieuwe modellen tot de uitbouw van het distributienetwerk - en zijn daardoor de underdog. Laat Audi, BMW en Mercedes maar elk meer dan 1 miljoen wagens per jaar bouwen. Wij gaan wel voor de niche. Vanaf 2012 willen we 120.000 wagens per jaar fabriceren, in een segment dat in 2020 goed zal zijn voor 8 miljoen wagens. We ambiëren dus maar een heel klein deel van de markt. Maar het is leuk om de underdog te zijn, want het publiek ziet de underdog graag winnen. De motivatie bij het personeel is hoog. Iedereen voelt dat we ons lot in eigen handen hebben en niet meer afhangen van Detroit.”

Beginnen vanaf nul

De euforie rond de redding was wel meteen weg. Al snel kwam het besef dat Saab helemaal van nul moest herbeginnen. “We waren ‘down and out’. We zijn intussen zeven maanden verder en nog altijd volop bezig met het bedrijf herop te starten. Vergeet niet dat GM het bedrijf wou liquideren. De fabriek stond in februari leeg. Er was geen materiaal, geen activiteit en er stonden geen auto’s op de band. Het hele productieproces moesten we weer aan de praat krijgen. Onze 800 toeleveranciers moesten we weer contacteren.”

De motor sputtert nog. Jonsson verlaagde onlangs de productievooruitzichten voor 2010 van 50.000 à 60.000 wagens tot 45.000 wagens. “De verlaging kwam er niet omdat er te weinig vraag is vanuit de markt, maar omdat we kampen met uitdagingen in de heropstart, meer bepaald van de productie. Er waren simpelweg niet genoeg Saabs beschikbaar.”

Saab zal dit en volgend jaar nog verlies maken. 2012 wordt het jaar van de waarheid. Dan moet de zopas gelanceerde 9-5 met al zijn varianten en ook de nieuwe 9-3 van de band rollen. In dat jaar zou de fabriek in Trollhättan een decennium van opeenvolgende verliezen achter zich moeten laten.

Jonsson kijkt ook al verder vooruit. Audi is dit najaar begonnen met de verkoop van zijn kleine premiumwagen A1, die exclusief gebouwd wordt in zijn autofabriek in Vorst. Ook Saab lonkt naar dat segment van de kleine luxewagen, in navolging van A1, de Mini en de BMW 1.

“Dat kan een fantastisch segment zijn voor Saab. We zitten nog in de pre-studiefase en denken na over hoe die auto eruit moet zien en met welke partners en toeleveranciers we in zee kunnen gaan. De kleine Saab is nog niet in ons businessplan ingeschreven.”

Jonsson is niet bang om te laat met de kleine Saab op de markt te komen. “Het hele segment groeit en de huidige volumes zijn nog relatief laag. Er zit dus nog toekomst in. En je moet oppassen dat je niet concurreert met de andere modellen van je eigen merk. BMW lijdt daar een beetje onder, omdat sommige klanten van de 3-serie opteren voor de kleinere 1-serie.”

Victor Muller heeft hoogstpersoonlijk al een schets gemaakt. “Hij heeft op zijn BlackBerry een tekening van een 92, zoals hij de kleine wagen noemt, gemaakt. Victor is een professionele designer van de Spykerauto’s. Wordt zijn ontwerp de nieuwe kleine Saab? Dat zou best kunnen.”

Ook de groene hype gaat niet aan Saab voorbij. Het Zweedse merk kondigde gisteren een Amerikaanse joint venture aan voor de ontwikkeling van elektrische en hybride aandrijflijnen en voert ook testen uit met elektrische wagens. “Hoewel we twijfels hebben over hoe snel elektrische wagens zullen doorbreken - dat zal volgens ons veel tijd vergen - het segment zal sowieso groeien. Het gaat er ons nu vooral om technologische kennis op te bouwen en te gebruiken in onze reguliere wagens.”

Geen cashtekort

Sinds Saabs redding duiken er om de haverklap berichten op over mogelijke financiële problemen bij de autobouwer zelf of bij Spyker. Saabs nieuwe moederbedrijf sloot de eerste jaarhelft af met een verlies van 139 miljoen euro op een omzet van 243 miljoen. Bovendien kleurt Spykers eigen vermogen 126 miljoen euro negatief, wat kan duiden op een gebrek aan kapitaal.

Saab ligt ook overhoop met de Zweedse provincie Västra Götaland, de regio waar Trollhättan ligt, over een eerdere noodlening van 12 miljoen euro. De provincie eist dat geld nu terug, maar Saab wil maar een deel overmaken.

Volgens Jonsson is er sprake van stemmingmakerij. “Ik ben niet bezorgd. Sommige media blijven maar zoeken naar negatief nieuws rond Saab. Maar de kwestie van Spykers negatieve vermogen is een puur boekhoudkundige kwestie. En de onenigheid met de provincie, dat is niet meer dan courante zakelijke praktijk.”

Saab draait momenteel vooral op de 400 miljoen euro die de Europese Investeringsbank heeft geleend en op de inkomsten uit de verkopen van niet-cruciale activa. “Saab kan geen geld doorsluizen naar Spyker om een van hun problemen op te lossen”, verzekert Jonsson. “Dat geld blijft bij Saab, zo is bij de redding met de EIB en de Zweedse staat afgesproken. Ik moet daar bij hen elke maand een rapport over uitbrengen.”

“Er is dus geen cashtekort. Volgens ons businessplan zullen we op de piek 1 miljard dollar (750 miljoen euro) nodig hebben aan financiering. Maar we hebben meer in de kas. Vanaf 2012 moeten we dan positieve cashflow genereren om alles zelf te financieren.”

Zweedse auto-iconen

Niet alleen Saab, ook dat grotere Zweedse auto-icoon - Volvo - heeft een woelig jaar achter de rug. Zowel Saab als Volvo werd door zijn moedergroep (GM voor Saab, Ford voor Volvo) in de etalage gezet. Volvo kwam in handen van de vrij onbekende Chinese autoconstructeur Geely en Saab kon op het nippertje schuilen bij Spyker. Volvo trok in de woelige periode al meerdere malen aan de mouw van Jonsson om hun nieuwe CEO te worden, maar hij bedankte voor de eer. Jonsson heeft Muller beloofd nog een tijd bij Saab te blijven.

De Zweedse auto-industrie beleefde haar zwaarste crisis ooit. “Wat vorig jaar gebeurde, was een ‘eyeopener’ voor veel Zweden”, blikt Jonsson terug. “Ons land telt twee automerken, twee truckmerken (Volvo Trucks en Scania) en enkele belangrijke toeleveranciers. We zijn tot het besef moeten komen dat ook onze auto-industrie niet buiten de wereldwijde concurrentiële omgeving opereert, waardoor plotse veranderingen mogelijk zijn. Je weet niet wat er zal gebeuren.”

“Iedereen is nu blij dat zowel Saab als Volvo gered is. We moeten onze auto-industrie beschermen. Ze is belangrijk voor de economie: van werkgelegenheid, investeringen tot onderzoek en ontwikkeling en de opbouw van competenties. De bevolking staat misschien meer achter onze industrie dan anderhalf jaar geleden.”