's Werelds oudste en omstreden acteur Johan Heesters overleden
De oudste acteur ter wereld, de Nederlander Johan Heesters, is in zijn Duitse woonplaats Starnberg overleden. Hij was 108 jaar. Heesters was in Nederland omstreden omdat hij voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog
in nazi-Duitsland bleef werken.
In 1921 debuteerde Johan Heesters - op 5 december 1903 in Amersfoort geboren - bij toneellegende Willem Royaards. Drie jaar later maakte hij zijn filmdebuut naast een andere Nederlandse legende, Louis Bouwmeester. In 1934 zong hij in de Nederlandse film Bleeke Bet het lied 'O mooie Westertoren', dat hij onsterfelijk maakte. De belangrijkste rol van de Nederlander met de krachtige stem en sterke uitstraling was evenwel die van Danilo Danilovitsj in de operette Die lustige Witwe van Franz Lehár. In de zomer van dit jaar speelde Heesters nog in een korte film. Heesters zou naar schatting zo'n 9.000 keer op het podium hebben gestaan, wat hem de vermelding van 'langst optredende artiest' in het Guinness Book of Records opleverde.
Directeur Henk Scholten van het Theater Instituut Nederland prijst hem tegenover het persbureau ANP als "een van de belangrijkste uitvoerende operettezangers die Nederland heeft gekend. En het is heel bijzonder dat hij tot aan zijn dood is blijven optreden." Oud-directeur Pieter Erkelens van theater De Flint, waar Heesters dit jaar nog een verrassingsoptreden gaf, noemt hem "van onschatbare waarde voor de Nederlandse theatergeschiedenis. Er zijn maar weinig Nederlanders die internationaal gezien zo'n waardering hebben geoogst voor hun werk."
Het was echter vooral in het Duitse taalgebied dat de Nederlander razend populair was. In de jaren dertig brak hij door in Duitsland en Oostenrijk als theater- en filmacteur. Maar het werd hem in Nederland zeer kwalijk genomen dat hij voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog aan Duitse films meewerkte, in Duitsland bleef optreden en zich niet expliciet van het naziregime distantieerde. De weerzin stak in 1963 echt de kop op, toen Heesters in Nederland de antinazikapitein Georg von Trapp in The Sound of Music speelde.
Historicus David Barnouw van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie NIOD zegt dat de zanger geen enkel benul had hoe gevoelig zijn optredens in Duitsland voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland lagen. "Hij bleef tot het eind toe overtuigd van zijn eigen gelijk", aldus Barnouw. "Ook na zijn dood kan je dat niet anders dan dom noemen. Hij heeft nooit iets geleerd van de kritiek die decennialang zeer terecht op hem is geuit om de manier waarop hij over zijn optredens in Duitsland sprak."
"De Nederlandse operetteheld die voor Hitler zong, en zelfs een hartelijke handdruk kreeg in de tijd dat zijn vaderland door het leger van de Führer onder de voet was gelopen - dat beeld heeft Johan Heesters nooit meer van zich kunnen afschudden", schrijft Henk van Gelder in NRC Handelsblad. "Hoe anders was het in Duitsland geweest", voegt Van Gelder eraan toe. "Meer dan zeventig jaar lang kon Johan Heesters, die eerbiedig Johannes of liefkozend Jopie werd genoemd, zich wentelen in de bewondering van miljoenen Duitsers."
Aardige man, Hiltler
Het zat Heesters erg dwars dat Nederland hem niet zo moest. In 1986 zei hij in Het Parool: "Het is een vreselijk gevoel als je eigen land je uitspuugt. Er zijn echter mensen die verschrikkelijke dingen hebben meegemaakt. Die denken daaraan, als ze mij zien. Maar ik had daar alles opgebouwd. Ik ben ook in Dachau geweest. De SS had gezegd: 'Er is geen excuus om verhinderd te zijn'." In 2008 vocht hij tevergeefs de beschuldiging aan dat hij tijdens zijn bezoek in 1941 aan dat concentratiekamp ook had gezongen.
Toch leken in 2008 de plooien gladgestreken: op uitnodiging van een theater in Amersfoort gaf hij zijn eerste concert in Nederland in vierenveertig jaar. Na aanvankelijke heibel werd het een laaiend succes. In 2011 nodigde de Duitse president hem voor een diner uit met koningin Beatrix, maar de uitnodiging werd uiteindelijk weer ingetrokken. Intussen had Heesters in een tv-uitzending een flater geslagen, door te zeggen dat Hitler best aardig was - tegen hém, weliswaar.
Toch bleef Heesters trots op zijn Nederlandse afkomst: "Wat ik ben, wat ik kan, heb ik aan Holland te danken." Er is ook een Belgische link in de biografie van Heesters: hij trouwde in 1930 met de Brusselse actrice Louisa 'Wiske' Ghijs, die haar naam zou hebben gegeven aan Wiske uit de Suske en Wiske-stripreeks van Willy Vandersteen. De moeder van Vandersteen was een bewonderaar van de destijds populaire Brusselse operettezangeres. Heesters wordt vrijdag begraven in München. Volgens de uitvaartondernemer belooft het een grote plechtigheid te worden op begraafplaats Nordfriedhof.