Kleine vermiste duikboot, groot militair opbod
De klopjacht op een vermoedelijk Russische duikboot in Zweedse kustwateren is symptomatisch voor het militair opbod in de Baltische Zee sinds de Oekraïnecrisis. Welke geostrategische belangen schuilen hier achter? 'De toenadering van het neutrale Zweden tot de NAVO zint Poetin niet.'
De zoektocht naar een mogelijk defecte Russische duikboot in de fjordenarchipel nabij Stockholm duurde gisteren onverminderd voort. Patrouilleschepen kamden ook relatief ondiepe fjorden uit, wat het vermoeden versterkt dat gezocht wordt naar een kleine duikboot die onlangs Zweedse legeroefeningen kwam bespioneren of met dat doel spionage-apparatuur installeerde of verving.
Moskou verspreidt nu het verhaal dat het om een Nederlandse NAVO-duikboot gaat maar Den Haag ontkende meteen. De Nederlandse onderzeeër Bruinvis nam er vorige week weliswaar deel aan militaire oefeningen, maar die liepen al vorige dinsdag af. Daarop is de duikboot naar Tallinn gevaren waar hij nog lag toen de Zweden dit weekend drie mogelijke waarnemingen hadden van een onbekend onderwaterobject en twee noodsignalen onderschepten. De Zweedse buitenlandminister Margot Wallström noemde de vermoedelijk Russische spionage gisteren "zeer ernstig".
Het is al het tweede incident in enkele weken tijd. Een maand geleden schonden twee Russische Sukhoi-bommenwerpers al het Zweedse luchtruim - een intimidatietactiek die de voormalige Sovjet-Unie in volle Koude Oorlog er tijdens de jaren tachtig regelmatig toepaste. De Sukhoi-actie werd gezien als "spierballentaal van de Russische president Vladimir Poetin", een waarschuwing aan Stockholm geen toenadering te zoeken tot het westerse defensiebondgenootschap NAVO.
Zweden is geen lid maar wel NAVO-partner, en sloot eind augustus samen met Finland een akkoord om met de NAVO samen te werken bij 'rampen, onrust en bedreigingen voor de veiligheid'. "De annexatie van de Krim door Rusland in maart en het steunen van een rebellie in het oosten van Oekraïne baart de Zweden zorgen en gaf aanleiding tot de toenadering, die op termijn mogelijk zelfs kan leiden tot een volwaardig Zweeds NAVO-lidmaatschap", zegt majoor-generaal Kees Homan, onderzoeker aan het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael.
Rusland ziet de Zweedse toenadering tot de militaire alliantie met lede ogen aan omdat dit betekent dat nog meer NAVO-schepen zullen patrouilleren in de Baltische Zee, ook wel de Oostzee genoemd, in het hoofd van president Poetin een bedreiging voor de invloedssfeer van zijn Baltische Vloot - met hoofdkwartier in de exclave Kaliningrad tussen Polen en Litouwen. Homan: "De Baltische Vloot telt slechts een dertigtal schepen en drie diesel-elektrisch gestuurde aanvalsduikboten, maar blijft voor Poetin zeer belangrijk omdat ze de rechterflank van Rusland en de toegang naar Sint-Petersburg beschermt."
Niet zonder risico
Homan sluit niet uit dat een van deze duikboten nu in nood is geraakt tijdens spionage-activiteiten. Andere bronnen suggereren dat het mogelijk om het prototype van een mini-onderzeeër gaat die gebruikt wordt door Russische special forces in Kaliningrad, een Triton NN. Makkelijk navigeren is het er voor onderzeeërs niet. "Het water van de Baltische Zee is met gemiddeld zeventig tot honderd meter ondiep voor duikboten."
De NAVO is permanent gestationeerd in de Baltische Zee sinds Estland, Letland en Litouwen in 2004 lid werd, een historische ommekeer was dat nadat al begin jaren negentig een roemloos einde kwam aan de Sovjet-Unie en haar veiligheidsdoctrine die de Baltische wateren als een 'binnenzee' van de USSR beschouwde. Na de recente Krim-annexatie werd de NAVO-inzet opgevoerd, want het Baltische trio voelde zich door het hernieuwde Russische expansionisme bedreigd. Homan: "De NAVO-schepen zijn een politieke aanwezigheid om aan Poetin te tonen dat de territoriale integriteit van de Baltische staten moet worden gerespecteerd."
Toch is rust in de Baltische Zee voor beide machtsblokken van groter belang dan het opvoeren van het huidige, risicovolle, militair opbod. De Baltische Zee wordt namelijk doorkliefd door de geostrategische Nordstream-gaspijplijn, die van het Russische Vyborg tot in het Duitse Greifswald loopt. Het Russische Gazprom heeft een meerderheidsaandeel in deze energiecorridor maar baat ze samen uit met de westerse bedrijven Wintershall, E.On, Nederlandse Gasunie en GdF Suez. De voormalige Duitse bondskanselier Gerhard Schröder is voorzitter van de toezichtsraad.
De gaspijplijn is zowel voor Rusland als de EU belangrijker dan ooit nu de kraan van transitpijplijnen met Russisch gas doorheen Oekraïne door Moskou op een laag pitje werden gezet. Homan verwacht dan ook geen militaire confrontatie in de Baltische wateren, al zou de ontdekking van een Russische duikboot voor de Zweedse kust onvermijdelijk wel leiden tot een nieuw, en ernstig, diplomatiek incident.