Waarom PvdA+ in de Stemtest afwezig blijft

Gisteren was in deze kolommen een open brief te lezen van een aantal collega's sociale wetenschappers. Ze namen de afwezigheid van de PvdA+ in de Stemtest van 2014 op de korrel. Dat is 'vanuit democratisch oogpunt onverdedigbaar', zeggen ze, want de PvdA+ heeft nochtans 'de wind in de zeilen'. Ondanks onze vreugde over hun appreciatie van stemtesten - ze noemen ze 'verfrissend' en 'emancipatorisch' - willen we graag reageren op de stelling dat de afwezigheid van de PvdA+ gebaseerd is op 'arbitraire criteria'.

We verstaan niet goed wat er arbitrair is aan het criterium om partijen zonder zetels (PvdA+) en partijen die niet overal opkomen (LDD) niet in de Stemtest op te nemen. Dat criterium is objectief, makkelijk waarneembaar, en duidelijk. Het wél opnemen van de PvdA+ in de Stemtest zou pas arbitrair zijn. Want waarom de PvdA+ wel en andere kleinere partijen niet? In 2009 kwamen bijvoorbeeld in de kieskring Antwerpen naast de PvdA ook nog LSP, Belgische alliantie, Vrijheid, BUB, PvdD, MDP, SoLiDe en SLP op. Waar trek je de grens dan? In 2007 was PvdA er wel bij in de Stemtest, en toen was er protest van een andere kleine linkse partij (CAP) omdat zij niet waren opgenomen. Er werd toen zelfs gedreigd met gerechtelijke stappen en op de avond van de lancering van de Stemtest was er een (kleine) betoging aan het VRT omroepgebouw.

Welke criteria zouden de collega's dan wel voorstellen? Ze wijzen op de groei van de PvdA+ en vermelden expliciet de goede peilingen. En een keuze op basis van peilingen is niet arbitrair? Dat is een rare stelling voor sociale wetenschappers. Hoeveel moet je halen in welke peiling om mee te mogen doen aan de Stemtest? Wat als een partij in de ene peiling boven en in de andere onder de magische drempelwaarde zit?

Maar goed, laat ons de test even doen en toch kijken naar de peilingen. We nemen de drie meest recente peilingen van drie bureaus (TNS, IPSOS en Dedicated) gepubliceerd tussen oktober 2013 en februari 2014 in opdracht van de bekende mediahuizen. PvdA+ scoort tussen 2,7 en 3,9 procent. Dat is nooit boven de kiesdrempel, tenzij bij al deze peilingen de foutenmarge volledig aan de bovenkant van de schatting zou liggen. En van een stijgende lijn is geen sprake. Dus, zelfs op basis van de peilingen, volgens ons een slecht criterium, zou PvdA+ niet in de Stemtest thuis horen als je de kiesdrempel als uitgangspunt neemt.

Buikgevoel

Je zou behalve de peilingen nog andere criteria voor opname kunnen hanteren. Het buikgevoel van journalisten, bijvoorbeeld. Sommige journalisten denken dat PvdA+ de verrassing van de verkiezingen wordt, met verkozenen en wie weet zelfs met een rol na de stembusgang. Maar dat buikgevoel is volgens ons niet het juiste vertrekpunt. Evenmin is het een juist vertrekpunt om van de mening van sociale wetenschappers te vertrekken dat sommige partijen 'sociologisch relevant' zijn. Dan houden we het liever op zetels hebben en overal opkomen.

Stemtesten zijn bedoeld om kiezers te oriënteren in het partijlandschap. Vooral als veel partijen naar zijn gunst dingen, zijn ze nuttig. Het Vlaamse partijlandschap is erg versnipperd. Daarom zitten er ook zes partijen in de Stemtest van 2014 (aan Franstalige zijde maar vijf). Maar er zijn grenzen aan de kracht van stemtesten. Als er te veel partijen in zitten, daalt de kwaliteit van het instrument want partijen kunnen dan niet meer zinvol van elkaar onderscheiden worden, tenzij je het aantal te beantwoorden stellingen sterk opdrijft.

We zijn het eens met de collega's dat stemtesten over de toekomst gaan, en dat kleine partijen met dezelfde wapens, dezelfde beloftes voor de toekomst, aan de start moeten kunnen komen als grote partijen. Maar er moet wel een minimum aan grootte zijn vooraleer ze gelijk behandeld worden.

Het klopt dat de PvdA+ in 2007 wel eenmalig in de Stemtest was opgenomen. Maar in 2003, 2004 en 2009 was dat niet het geval. Ook de kartelpartners (N-VA en Spirit) van grote partijen hebben we in het verleden soms opgenomen. De argumentatie daarvoor zou onze harde criteria van 2014 niet overleven. We hebben geleerd van de fouten uit het verleden. De selectie in 2014 is gebaseerd op het meest transparante en objectieve criterium dat we ooit hanteerden.

De Stemtest is op deze manier een wat conservatief instrument. Nieuwkomers, of partijen die voorlopig te klein zijn, komen niet in aanmerking. Gelukkig erkennen de collega's dat de Stemtest op zich niet zo heel veel effect op de kiezers heeft zodat die electorale handicap makkelijk te overkomen is. Als de PvdA+ inderdaad zo sterk scoort in 2014 als velen verwachten, dan is er volgende keer geen probleem meer en zit de partij in het parlement en de Stemtest 2019.